“Benim boynumda veya koynumda bir akrep bulunduğunu biri söylese veya gösterse;
ondan darılmak değil, belki memnun olmak lâzım gelir.”
(Bediüzzaman)
Tenkid, bir şeyi nakde vurmak, kaç para ettiğini ortaya koymaktır. Buna kısaca “değerlendirme” diyebiliriz.
“Beşer şaşar” ifadesi önemli bir gerçeği dile getirir. Hatasız insan tasavvur edilemez. Gerçi peygamberler, Allah’ın korumasıyla masumdur, günahsızdır. Fakat onların da “zelle” tabir edilen yanılmaları olmuş, bu zelleleri vahiyle düzeltilmiştir.
Peygamber olmadığımıza göre, kusurumuz var demektir. Kendimizi hatasız kabul etmemiz büyük bir hatadır. Tenkide açık olmak gerekir. Tenkit ise iki kısımdır:
1. Müsbet.
2. Menfi.
Müsbet tenkid, yapıcıdır, düzeltmeye yöneliktir, niyeti tamirdir.
Menfi tenkit ise yıkıcıdır, tahribe yöneliktir. Bu tür tenkitte art niyet sözkonusu olup, muhataba zarar vermek arzusu vardır. Din düşmanlarının, peygamberleri ve onların yolundan gidenleri tenkit etmeleri bu türdendir.
Müsbet tenkide insanı sevkeden duygu şefkat; menfi tenkide sevkeden duygu ise nefrettir. Mesela, anne-babanın çocuklarını tenkitleri şefkatten; düşmanların tenkitleri ise nefretten kaynaklanır.