Beyindeki Özel Kan Havuzu

Vücudumuzun en önemli organlarından birisi de beyindir. Çok hassas bir organ olduğundan en küçük değişiklilerden de etkilenir. Özellikle yüksek sıcaklık onu olumsuz etkiler. Sıcaklığın normalden 4-5^oC derece yüksek olması beyin fonksiyonlarını bozar. Örneğin çocuklarda yüksek ateş bazen konvulsiyonlar şeklinde kendini belli eder, havale olarak da bilinen bu durumda bilinç kaybı, kaslarda katılaşma ve istem dışı kasılmalar veya tam tersine çocuğun hareketsiz kalması görülür, bunlar anormal belirtilerdir. 

...

Beynin sıcaklığının yükselmesi problemine karşı bazı hayvanlarda özel çözümler yaratılmıştır. Mesela sıcak bir günde güneş altında var gücüyle koşan bir hayvanın beyin sıcaklığı ölümcül seviyeye ulaşabilir. Böyle durumda hayvan kendine serin ve gölge bir yer bulmak zorundadır. 

Mucizevi Damarlar

Bazı hayvanlarda yaratılan anatomik özellik beynin serinlemesine yardımcı olur. 

Tavşan, maymun ve insanlar gibi bazı canlılarda olmayan beynin alt kısmındaki bölümde adeta serin bir kapalı kan havuzuna benzeyen “sinus cavernosus” denilen yapı yaratılmıştır. Bu havuza giren temiz ve sıcak kan taşıyan damarlar vardır. Kalpten gelen ve vücudun en sıcağı olan bu kan, nispeten daha serin olan kan havuzunun içerisine kendine ait damarlarla girer ve burada kıvrımlı olarak seyreden damarları geçerek, bir miktar soğuyarak beyne doğru yönlenir. 

Bu damarlara rete mirabile “mucizevi damarlar” adı verilir. (bkz. Zafer Dergisi, Şubat 2013, syf.18-19) Sinus venosus cavernosus denilen kan havuzu daha farklı–serin–bir kan tarafından doldurulur. Bu kan burun mukozasından, ağız mukozasından ve alından gelen daha soğuk kirli kan tarafından oluşturulur, ihtiyaç olduğu zaman otonom sinir sistemi tarafından burun mukozasındaki damarlarda genişleme sağlanarak daha fazla soğuma sağlanır. 

Mesela kediler burunlarından nefes alıp verdiklerinden uyurken bile ısı kaybı olur, buharlaşmayla bölgedeki kanın serinlemesi sağlanır. Yapılan deneysel çalışmalarda koyun ve kedilerin bulunduğu ortam ısıtılmış bu durumda hayvanların daha sık nefes alıp verdiği ve beyin sıcaklığını sabit tutmaya çalıştıkları tespit edilmiştir. Böylece kalpten gelen sıcak kan beyne giderken ve bu havuzdan geçerken nispeten soğuk kan ile temas ederek sıcaklığı düşürür, bu kanın vücut sıcaklığından 0,5 ila 1^o C derece daha düşük olduğu tespit edilmiştir. 

Bu tespitler aynı zamanda, rete mirabile epidurale ve sinus cavernosus bulunmayan canlılarda terlemenin ve nefes alıp vermenin önemini ortaya çıkarmaktadır. 

Sonsuz bir ilimle yaratılan, çok sanatlı yapılan, kasıtlı ve planlı olarak tasarlanıp yerleştirilen bu vena havuzu, canlıları yaratan Allah'ın, onların ihtiyaçlarına nasıl mükemmel çözümler yarattığını gösteriyor. Aynı zamanda Âlemler Rabbini sıfatlarıyla tanıtıyor. Yani O Yaratıcı Âlim (sonsuz ilim sahibi) olacak, Sanatkâr olacak, Hakîm (hikmetli, anlamlı, faydalı yaratan) olacak, Kadîr (kudreti her şeye yeten) olacak ki, bu damar ağını yaratabilsin ve canlıları yaşatabilsin.

Beynin bu derece hassas olması ne kadar önemli olduğunu da gösterir. Beyin üzerine titrememiz ve hakkını vermemiz gereken organlardandır. Her organ önemlidir, varlığından haberdar olmadığımız organlar bile. Hepsi de şükür ister, hakkıyla değerini bilmek, emanet olduğunu idrak edip hayırlı işlerde kullanmak duasıyla…

Kaynaklar

1. W. Maartin Strauss, Robyn S. Hetem, Duncan Mitchell, Shane K. Maloney, Haley D. O’Brien.  Conservation Physiology, Volume 5. 2017, Body water conservation through selective brain cooling by the carotid rete: a physiological feature for surviving climate change?

2. Mary Ann Baker, A Brain-cooling System in Mammals 1979 Scientific American, Inc 130-139 Carnivorous mammals and some of their mammalian prey endure lethal extremes of heat and exertion because they have a rete, or heat-exchange network, that keeps the brain from getting too hot.