Bilinç altımıza hayal ve gerçek arasında tereddüt bırakan, acaba gerçek mi veya efsane mi diyeceğimiz yürüyen ve konuşan ağaçları televizyon ve sinema ekranlarında hep izledik. Ama ben bu yazımda sizlere bir efsaneden değil de gerçek yürüyen ağaçlardan bahsedeceğim.
Evet gerçek Dünya’da da yürüyen ağaçlar var!
Tropikal Orta ve Güney Amerika’daki yağmur ormanlarında bir palmiye türü var ki köklerini kullanarak yürüyor. Evet yanlış duymadınız, bu ağaç, “yürüyen palmiye” olarak da adlandırılan Socratea exorrhiza türü.
Yürüyen palmiye adı, ağacın güneş ışığına yaklaşabilmek için kendisine bahşedilen özel kökleri ile yılda yaklaşık bir metre ilerleyebilmesinden ileri gelir. Bazıları sürecin birkaç yıl sürdüğünü söylerken bazı paleobiyologlar da ağacın günde iki veya üç santimetre hareket ettiğini öne sürüyor.
Bu kökler gerçekten ağacın yerini değiştiriyor mu?
Biyolog Gerardo Avalos, bu konuda ayrıntılı bir çalışma yayınlayarak aslında ağacın köklerinin hareket etmediği gözlemledi. Yani iddia edildiği gibi bu yürüme eylemi, gerçek bir yürüme değil. O halde nedir bu? Bu yürüme hareketi, ağacın yaratılışı gereği ona bahşedilen kök sisteminden kaynaklanan bir durum.
Bu palmiye türünde ağacın tabanından dışarı doğru büyüyerek bitkinin gövdesine destek sağlayan özel bir kök sistemi vardır. Bitki biliminde bu kök yapısına “destek kök” adı verilir.
Peki bu ağaçlar neden yürüyor?
Yürüyen palmiye adı, ağacın güneş ışığına yaklaşabilmesini sağlayan köklerinin bulunduğu konumu değiştirmesinden ileri geliyor. Bu durum, bitki fizyolojisinde “durum değişim hareketi” olarak da bilinir.
Ortalama 12 metre uzunluğa kadar erişebilen bu ağaçlar güneş ışığından yeterince istifade edebilmek için Allah’ın onlara özel yarattığı sistem ile bulundukları yerden destek kökleri sayesinde 20 metreye kadar hareket edebiliyorlar.
Bratislava’daki Yer Bilimleri Enstitüsü’nde görevli paleobiyologlardan Peter Vrsansky, bu sorunun cevabını şöyle vermekte:
“Ağacın köklerinin bulunduğu toprak zamanla aşınmaya başladıkça, bu aşınmış zemini değiştirmek ve daha sağlam bir zemin bulmak için ağaç, yeni kökler büyütüyor. Tabii bu sağlam zeminin mesafesi bazen 20 metreye kadar çıkabiliyor ve ağaç bu mesafeyi kat edebiliyor. Hareket etmek için yeni kökler üreten ağaç, bu yeni kökler üzerine doğru eğilmeye başlıyor ve bir süre sonra yeni kökler toprağa sağlam bir şekilde tutunuyor. Sonrasında ise eski kökler topraktan çıkarak yeni köklerin olduğu zemine doğru yerleşiyor, geride kalan kökler ise ölüyor. Yani kısaca ağaç kökleri sayesinde yürüyor.”
Az sayıda bulunan bu endemik ağaçların da sayısı diğer pek çok bitki türü gibi maalesef insan müdahalesi nedeniyle giderek azalıyor. Kökleri insanlar tarafından kesilip afrodizyak olarak, gövdeleri ise ev ve diğer yapıların inşasında kullanılıyor. Kısacası yürüyen ağaçlar bir efsane değil gerçek, en azından şimdilik…
Yürüyen Ağaçlar Türkiye’ye de Gelmiş!
Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Ortaağaç köyünün Moğol Evleri mezrasında bulunan ağaçlar, görenleri şaşkına çeviriyor. Ağaçların görüntüleri filmlerdeki yürüyen ağaçları andırıyor. Ama bu ağaçların köklerinin durumu yukardakilerden farklı.
Diyarbakır-Elazığ sınırında bulunan ve özellikle kış aylarında yoğun yağışla birlikte oluşan erozyon sonucu, ağaçların kökleri toprak üstünde kalıyor. Böylece ağaçlar sanki kökleri ile yürüyormuş gibi bir görüntü ortaya çıkıyor, yoksa ağaçlar yerinde sabit duruyorlar. Bölgede 500 civarında oldukları tahmin edilen ve yaşları 100 ila 150 yıl arasında değişen bu ağaçların korunması hem biyoçeşitlilik hem de bölge ekoturizmi açısından önemli.
Kaynaklar:
1. Goldsmith GR. Zahawi. RA. “The Function of Stilt Roots in the Growth Strategy of Socratea exorrhiza (Arecaceae) at Two Neotropical Sites” Revista de Biología Tropical 55 (3-4):787-793 (2007).
2. https://yolvemacera.com/yuruyen-palmiye-agaclar-da-yuruyebilir/