HER YARATTIĞINI sanatlı yaratan Allah, sadece gökyüzünü değil, denizleri de yıldızlarla süslüyor… Denizyıldızları birçok özelliğiyle dikkatleri çeken çok güzel canlılardır. Şekilleri ve renkleriyle hayallerimizi süslerler. Bu sevimli canlılara Akdeniz kıyılarında çokça rastlayabiliriz. Denizyıldızları gayet sakin ve zararsız görünürler ama, aslında hepsi birer avcı olarak yaratılmışlardır. Bu canlılara Batı dillerinde ‘yıldız balığı’ da denir.
Bu sevimli ve merak uyandıran canlıların birçoğu denizlerin pek görülmeyen yerlerinde yaşadığından onları çok az tanırız. Denizyıldızlarına ve akrabaları olan deniz omurgasızlarına “derisidikenliler” denir. Derisidikenliler ailesinde denizyıldızlarının yanı sıra, denizkestaneleri, denizlaleleri, denizhıyarları, yılan yıldızları ve tüylü yıldızlar gibi hayvanlar da bulunur. Birçoğu cidden çok dikenlidir. Bu mahlûklar sayıca çoktur ve gayet de yaygındır.
Denizyıldızları, dairesel şekildedir. Diğer hayvanlardaki gibi iki yönlü vücut şeklinden ziyade, denizyıldızlarında merkezden çıkan kollar şeklinde yaratılan bir vücut şekli vardır. Yıldızımsı bir yapının merkezinden çıkan birçok kollar, tıpkı bir tekerlek gibi…
Denizyıldızlarının birçok türü beş kolludur. Yedi kollu olanları da vardır. Hatta bu kolların sayısı on dördü bile bulabilir. Bazı denizyıldızı türlerinde ise kolların arası doludur. Bu yüzden bunlar beşgen şeklinde görünürler.
Denizyıldızlarının vücutları genişçedir, renkleri de parlaktır. Yeşil, mavi, kırmızı, turuncu, gri gibi birçok renkte yaratılırlar. Hatta benekli, çizgili desenlileri bile vardır. Bu yüzden suda kolayca fark edilebilirler, özellikle de hareket ederken.
Daha da enteresanı, denizyıldızlarının başı ve beyni yoktur. Ama ağızları vardır. O da vücutlarının alt kısmında, tam ortadadır.
Denizyıldızları nasıl beslenirler?
Midyelerin ve istiridyelerin kabuklarını ellerinizle açmayı hiç denediniz mi? Denediyseniz bilirsiniz ki, bunlar bir insanın eliyle açamayacağı kadar çetin cevizdir. Fakat bu güçlü kabuklu canlılar, denizyıldızları için sıradan bir avdır. Her şeyi bir denge ve düzen içinde idare eden Rabbimiz, bu kabukluların çoğalmasını da denizyıldızları ile dengeler. Bu sebeple de denizyıldızlarına, kabuklu canlıların kabuklarını açmayı kolaylaştırır.
Denizyıldızları, midyelerin kabuklarını ve hatta diğer iri kabuklu yumuşakçaların kabuklarını bile zorlayıp kırabilirler. Avlarına saldırırken, onların üzerlerine doğru kavis yaparlar ve her bir yandan bir kolla mengene gibi sıkıştırırlar. Sonra da büyük bir kuvvetle çekerler. Bu aşırı basınca dayanamayan av eninde sonunda teslim olur. Deniz kabuğunun ağzı iki yandan açılmaya başlayınca denizyıldızı bu sefer açılan boşluktan onun iç kısmına sindirim enzimlerini döker. Böylece avının etini sindirmeye başlar. En sonunda deniz kabuğunun ağzı tamamen açılır ve denizyıldızı onu midesine indirir. Eğer avı küçükse, denizyıldızı hiç kabuk soyma zahmetine girişmeden onu olduğu gibi midesine indirir. Avının etini sindirince de kabuğunu ağzından dışarı atar.
Denizyıldızları yumurta ile ürerler. Sperm ve yumurta hücreleri ise suda döllenir.
Denizyıldızlarının 1500 kadar farklı türü vardır. Oldukça yaygındırlar. Bazen kilometrekarelerce deniz tabanı alanını kaplarlar. Çok yavaş hareket ederler. İri kabuklular, yumuşakçalar, yengeçler ve diğer derisidikenliler gibi deniz canlılarıyla beslenirler. Bu denizyıldızının avları arasında kendi cinsi bile vardır. Yağmalayıcı tipteki denizyıldızları, arkalarında birçok ölmüş deniz tabanı canlısı bırakır.
Dikenlerle kaplı olan denizyıldızı türleri polip denen mercanları da yerler. Bazen bu denizyıldızlarının birçoğu bir araya geliverir ve böylelikle bütün bir mercan kayalığını silip süpürürler. Bu tür denizyıldızlarının vücutları, savunma mekanizması olarak keskin ve zehirli mızraklarla kaplıdır. Genelde de vücutlarının üst kısmı, korunmaları için derilerindeki küçük ve sert levhalarla veya dikenlerle kaplıdır. Bundan dolayı, denizyıldızları diğer hayvanlardan çok azına av olurlar.
Çok garip bir başka tür denizyıldızının savunma mekanizmaları arasında ışık saçması vardır. Saldırıya uğradığında ışık saçar ve böylece düşmanını uzaklaştırır.
Denizyıldızları nasıl hareket ederler?
Biz insanlar, sürekli geri geri doğru yürüyebilir miyiz? Ya da sağa veya sola doğru? Seçeneğimiz fazla değildir, genelde bizler burnumuzun dikine gideriz. İlginçtir ki, denizyıldızları istedikleri yönde hareket edebilirler. Gideceği taraftaki kol öncü olur, diğerleri de onu takip eder. Bir buruna karşı pek çok kol; bize göre daha avantajlılar yani.
Vücutlarının alt kısmında ise, sıra sıra küçük ayaklar vardır. Bunlar bükülebilme özelliğine sahiptir. Denizyıldızları böylece deniz tabanında kayabilirler.
Her bir kolun atında yüzlerce minik ayak vardır. Boru şeklindeki minnacık, esnek ayakları, hem yürümeye hem de beslenmeye yarar. Bu minnacık ayakların uçlarında güvenli bir tutunma amacıyla yerleştirilmiş özel emici yapılar vardır. Yani uçları kuvvetli vantuzludur. Bu yapılara ‘şişe’ ya da ‘ampul’ denir. Ayakları gerektiğinde uzayıp kısalabilir.
Kol bacak kopması da ne ki; önemli değil!..
Kopan bir vücut parçasının yenilenmesi kertenkele ve denizyıldızları hakkında en çok bilinenlerdendir. Âlemlerin Rabbi olan Allah (cc), kertenkele ve denizyıldızlarında, kopan parçalarının yenilenmesi (rejenerasyon) ile her türlü yaratmanın örneklerinden birini de gösterir.
Mesela denizyıldızı yaralandığında ve kolunun bir parçasını kaybettiğinde, eksik olan kısım yeniden tamamlanır. Yeni yaratılan kısım genelde az daha küçüktür; ne de olsa diğerlerine göre yaş farkı vardır. Bazen de yeni çıkan parça ikiye ayrılarak çatallaşabilir. Böylece altı kollu bir denizyıldızı görülür. Böylece kâinat sergisinin deniz galerisinde ilginç mi ilginç eserler sergilenir. Belki bir hikmeti de insanlara böyle bir şeyin olabileceğini göstermek ve yeni bilimsel keşifler için ilham vermektir.
Denizyıldızları başsağlığına gitmezler…
Bir de daha da ilginç bir şey anlatılır. Denizyıldızlarının kopan parçalarının yenilenmesi özelliklerinin bilinmediği zamanlarda, Avrupalı balıkçılar bunlara ağlarını parçaladıkları için kızarlar ve ortadan bölerek denize atarlarmış… Tam trajikomik bir durum.
İşte herhangi bir sebeple parçaları kopan veya bölünen denizyıldızlarının her bir parçasından yeni bir denizyıldızı yaratılır ve onlar da yeni bir denizyıldızı bireyi olurlar. Böylece öldüğü zannedilen denizyıldızı üremiş olur! Bunun için denizyıldızları bir arkadaşları parçalandığında başsağlığına değil, hayırlı olsuna giderler…
İşte böyle…
Burada yazılanlar, denizyıldızları hakkındaki sayısız gerçekten, insanoğlu tarafından keşfedilen sadece birkaçı… Denizin ta diplerinde yaşayan, ne yaptığından, ne ettiğinden haberimizin bile olmadığı bir canlının hayatında bile bu kadar olağanüstü ayrıntılar var. Onu yaratan, onu orada unutmuş ya da terk etmiş değil. Rahmetiyle, ilmiyle, kudretiyle her şeyi kuşatmış ki, tüm canlıları genel düzeni ve dengeyi bozmadan yaşatıyor.
Kaynak:
1. Animals of the World, Parragon, 2000. s: 66-67.