Matrakçı Nasuh

MATRAKÇI NASUH B. ABDULLAH KİMDİR? (?-1564)

Bir tür savaş oyunu olarak bilinen “matrak” oyununda çok usta olmasından ve belki de bu oyunun keşfedicisi kabul edilmesinden ötürü Matrakçı ya da Matrakî ünvanıyla anılan Matrakçı Nasuh b. Abdullah, Osmanlı’nın 16. yüzyılda yetiştirmiş olduğu meşhur Müslüman bilim insanlarındandır.

Çok iyi bir ressam, minyatür ustası ve usta bir hattat olan Matrakçı, aynı zamanda cep/çep adı verilen yazı türünde de dönemin en önemli temsilcisidir.

Ayrıca tarih, matematik, savaş sanatları gibi alanlarla yakından ilgilenmiş ve bu konularda önemli eserler vermiştir.

II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerine şahitlik etmiş ve özellikle yükselme dönemi tarihi hakkında verdiği eserler ile dönem hakkında önemli bilgiler edinmemizi sağlamıştır.

 

Eserleri:

Matematik

1. Cemâlü’l-Küttâb ve Kemâli’l-Hüssâb

2. Umdetü’l-Hisâb

Tarih

3. Mecmuatü’t-Tevârih

4. Süleymannâme

5. Fetihname-i Karabuğdan

6. Beyan-ı Menazil-i Seferu’l-Irakeyn

Savaş sanatları

7. Tuhfetu’l-Guzat

 

***

 

Doğum yeri ve doğum tarihi tam olarak bilinmemekte fakat eserlerinde bulunan “Nasûh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnevî“ ifadelerinden babasının adının Abdullah, dedesininkinin Karagöz ve ailesinin Bosnalı olduğu anlaşılmaktadır. Muhtemelen dedesi veya babasının devşirme olduğu düşünülen Matrakçı Nasuh küçük yaşta saraya alınmış ve II. Bayezid zamanında Enderun Mektebinde eğitim görmüştür. Bu dönemde saray hocalarından Şair Sâî’nin talebesi olmuştur.

Matrakçı Nasuh’un 1517 tarihli ilk eseri Matematik alanında olan Cemâlü’l-Küttâb ve Kemâlü’l-Hüssâb’dır. Eser Osmanlı Devletinde Maliye kayıtlarında kullanılan Divan rakamlarını kâtiplere öğretme amacını taşımaktadır. Eserini Yavuz Sultan Selim döneminde telife başlamış ve ona ithaf etmiştir.

Bu eserin genişletilmiş şekli olan “Umdetü’l-Hisâb” adlı eserini ise 1533 yılında Kanuni Sultan Süleyman’a sunmuştur. “Hesapların İlkesi” olarak günümüz Türkçe’sine çevrilebilecek eserin hesaplama adına birçok bilgiler içerdiği görülmektedir. Hesap ilmi anlatımına başlıca rakam ve işaret anlatımıyla başlaması, dört işlemi açıklaması, çeşitli ölçü birimlerinin anlatılması, denklemlerle ilgili açıklamalar bulunması ve miras ilmi gibi detaylı işlem gerektiren hususlarda açıklamalarda bulunulması eserin çok geniş bir sahaya hitap etmesini sağlamıştır.

Ayrıca aritmetik ve geometride çeşitli incelemeler yapmıştır. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller düzenlemiştir.

Matrakçı Nasuh, Kanunî Sultan Süleyman’ın emriyle Cerîr et-Taberî’nin ünlü İslâm tarihini “Mecma’üt-Tevârîh” adıyla Arapça’dan Türkçe’ye tercüme etmeye başlamış (1520) ve Taberî’nin eserinin noktalandığı yerden başlayarak sırasıyla İslam tarihini ve Selçuklu tarihini ve kuruluştan 1551 yılına kadar gelen Osmanlı tarihini yazmıştır.

Mevcutta birbirinin devamı olan üç cilt halindeki bu tercüme ve ilave eserin 1. cildi yaratılıştan Hz. Süleyman’ın ölümüne kadar olan dönemini, 2. cildi İran Kralı Keykubad’ın hükümdarlığı ile başlayıp Sâsânî Hükümdarı Nûşirevân devri olaylarını anlatmaktadır. Eserin 3. ve son cildi ise Peygamberimiz Hz. Muhammed’in (asm) doğumuyla başlamaktadır. Kanunî Sultan Süleyman dönemini de içine alan Osmanlı tarihiyle ilgili kısmı, Sadrazam Rüstem Paşa’nın iltifat ve teşviklerinin sonucu olarak hazırlandığı ve kendisine takdim ve atfedilmesinden ötürü Rüstem Paşa Tarihi adıyla tanınmaktadır.

Matrakçı Nasuh’un silahşor unvanı ile anılması ise Kanunî’nin oğulları şehzadelerin 1529’da yapılan sünnet törenindeki temsili savaş gösterisine dayanmaktadır. Bu gösterisini beğenen Kanunî’nin bundan ötürü Nasuh’a tüm imparatorluktaki silahşorların reisi olduğuna dair bir berat ihsan ettiği bilinmektedir. Ayrıca Matrakçı Nasuh 1530 yılında silahşorluk ile ilgili Tuhfetü’l-guzât adlı bir eseri de kaleme almıştır.

Daha sonra 1534 yılında Kanunî Sultan Süleyman’ın çıktığı ilk İran seferini hakkında minyatürler de içeren bir eser kaleme alması ve burada kullanmış olduğu bazı ifadelerden ötürü sefere katılmış olduğu düşünülen Matrakçı Nasuh, İstanbul’dan Tebriz’e, oradan Bağdat’a ve Bağdat’tan yine Tebriz üzerinden İstanbul’a kadar konup göçülen menzillerin minyatürlerini hazırlamıştır.

Matrakçı Nasuh’un hayatının daha sonraki yılları hakkında bilgi yoksa da kaleme aldığı tarihinin 1561 yılına kadar gelmesi onun eseri ile meşgul olduğuna işaret etmektedir. 1564 yılında vefat ettiği zaman muhtemelen ıstabl-ı âmire kethüdâlığında (Saray ve padişah atlarının bulunduğu ahırların sorumlusu) bulunuyordu.

 

MATRAKİ KAFES ÇARPIMI

Kafes Çarpımı (Lattice Multiplication)

Tarihi çarpma algoritmalarından birisidir. Bu çarpma algoritmasının özelliği, çarpma işlemi sırasında kafes benzeri bir sayı tablosu kullanmasıdır. 16. yüzyılda yayınlanan Umdetu’l-Hisab isimli kitabında Matrakçı Nasuh tarafından 6 ayrı halinin anlatıldığı çarpma metodu o yıllardaki Enderunda matematik eğitiminin parçası olarak okutulmuştur.

 

KAYNAKLAR

1. RESİM 1 Kaynak: Matrakçı Nasuh, “Empires of the Sea” de: Roger Crowley (Matrakçı Nasuh tarafından yapılan ve Osmanlı Donanması’nın 1543 kışında Fransa’nın Toulon şehrinde kışlamasını gösteren minyatür.)

2. Ahmet Toklucu, Matrakçı Nasuh’un Süleymannamesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010, s. X.

3. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c28/c280083.pdf  (Hüseyin Gazi Yurdaydın)

4. Naşuh es-Silahî’nin Umdetü’l-Hisab adlı eseri (T.C. Selçuk Ün. Sosyal Bil. Ens. Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı) Ali Karagöz Yüksek Lisans Tezi

5. ISAM Osmanlı Araştırmaları, Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar, Davut Erkan

6. http://bilgisayarkavramlari.sadievrenseker.com/2010/06/07/kafes-carpimi-lattice-multiplication/