Ekonomik Krizin Reçetesi

Hakim b. Hizam’dan rivayet edildiğine göre, o şöyle demiştir:

“Ey Allah’ın Resulü, birisi bana geliyor ve yanımda olmayan bir şeyi (satmamı) istiyor. Onu (ona satmak) için çarşıdan alayım mı?” dedi.

Rasulullah “Hayır, yanında olmayan bir şeyi satma!” buyurdu.

Bir başka rivayette şöyle buyurmuştur:

Zekât olarak toplanan gıda maddesinden satın alıp onu teslim almadan satıp para kazandım. Rasulullah’a gidip durumu anlatınca şöyle buyurdu: “Onu teslim almadan satma!”

(Müsned 111,402; Ebu Davud 3503; Tirmizı 1232 vd.)

…

SON YILLARDA yerel ve küresel sermaye piyasalarını sarsan krizlerin pek çoğunda asıl sebep, “sözleşme esnasında akit mahalli olan aktiflerin temellük edilmemiş” olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, Sevgili Peygamberimizin (asm) “Yanında olmayan bir şeyi satma” emri, başlı başına bir mucizedir.

1400 küsur yıl öncesinden Peygamberimiz (asm) ekonomi alanında böylesine temel bir ilkeyi vaz’etmiştir.

Modern dönemde bu ilke ne yazık ki dikkate alınmamış ve sermaye piyasalarında ticari işlemlerin çoğu aktifler temellük edilmeden yapılmıştır.

Ayrıca yine satma, satın alma, borçlanma, ödünç alma ve bunların dışında açıktan satış gibi bazı finansal işlemler yoluyla mallar üzerinde tasarruf edebilme imkanları oluşturulmuştur.

Oysa söz konusu ilkeyle, yani “temellük edilemeyen şeyin satılmasını” yasaklayan hadis-i şerifle, aktiflere/mallara malik olma ile buna bağlı risk arasında ayrım yapılması yasaklanmıştır. Dolayısıyla İslam’da bir mal ile o mala bağlı riskler arasında bir ayrım yapılamaz. Aksi halde, risk ticareti yapmak suretiyle de kâr sağlayanlar olduğu için risk katlanarak artar. Ardından da, dönemsel iktisadi ve mali krizler meydana gelir. Ve bu riskler, en sonunda, hiçbir iktisadi faaliyetin sürdürülemeyeceği bir noktaya kadar gelip dayanır.

…

Günümüzdeki sermaye piyasalarında yaşanan realitenin de gösterdiği gibi, temellük edilmeyen aktiflerde işlem yapılması, aynı aktiflerin sayısız borç doğuran işlemlerin yapılmasına yol açmaktadır. Belirli bir aktifi satın alan işlem sahibi, temellük etmeksizin bu aktifi nakit karşılığı bir başkasına satabilmektedir. Alıcı da bir başkasına satabilmekte ve bu böylece mülkiyet konu edilmeksizin sürüp gitmektedir.

Borçlar büyük bir hacme ulaştığında ise, borç köpüğü aynen en son yaşanan büyük küresel krizde olduğu gibi patlar ve bundan tüm iktisadi çevreler zarar görür. 

(Abdülkerim Ahmed Gündüz) - Maliye Bölümü Öğretim Görevlisi, Melik Faysal Üniversitesi, Suudi Arabistan