Orta Asyalı Bitkiye İade-i İtibar: Kenevir

Son günlerin en popüler bitkisi olan Kenevir, insanlık tarihinde belki de ilk kültüre alınan bitkilerinden birisidir. Dünyada yaygın bir yayılışı olan bu bitkinin ana vatanı Osta Asya’dır. İlk olarak saplarından lif elde etmek amacıyla kültüre alınmış olan bu bitki Çin’de 4500 yıldır yetiştiriliyor. Bitkinin uyuşturucu amaçlı kullanımının ise M.Ö. 100’lü yıllarda Hindistan’da başladığı bilinmektedir. Bu özelliği nedeniyle üretimi yasak olan kenevir, 18. yüzyılda Amerika’da zorunlu olarak yetiştirilmeye başlanmıştır. Hatta o dönemde kenevir üretmeyen çiftçi hapse bile atılıyordu. Ne gariptir ki bugün bu bitkiyi üreten hapse atılıyor!..

Son günlerde Kenevir bitkisinin yeniden gündeme gelmesi ile birlikte bitkiye olan bakış açımız da bir anda değişiverdi ve bitki eski itibarına kavuştu.

Kenevir, daha çok uyuşturucu elde edilen bir bitki olarak ön plana çıkarılsa da, gerçekte çok amaçlı kullanım alanları olan oldukça faydalı bir bitkidir: Tekstil, tıp, kozmetik, gıda, kâğıt, yakıt (bio yakıt), petrol ve petrokimyanın kullanıldığı otomotiv sektörü de dahil bir çok alan için alternatif bir üründür.

Bitkinin saplarından elde edilen lifler, kaba dokumacılıkta (çuval, halat çanta, ağ yapımı vb) kullanılır.

Yapraklarının tıpta ve kozmetikte kullanımları vardır. AIDS ve kanser tedavisinde kemoterapi ve radyasyon etkisini azaltma, glokom, artrit, romatizma, omurga, kalp, sara, astım, mide, uykusuzluk ve psikolojik rahatsızlıkları gibi yüzlerce hastalıkta Kenevir’den elde edilen tetra-hidro-kanabinol (THC) kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan bir araştırmaya göre; kanserli çocuk hastalarda kemoterapi öncesi THC alanlarda mide bulantısı vakasına rastlanılmadığı ortaya çıktı. Ayrıca, Multipl Skleroz (MS) ve romatizma gibi hastalıklarda spastik kasılmalar, kronik ağrılar ve sinir ağrıları gibi şikayetlere karşı kullanılmaktadır.

Bitkinin kötü şöhretinin nedeni de çiçeklerinden elde edilen bu tetra-hidro-kanabinol’un (THC) kötü amaçlarla kullanılmasıdır. Dişi kenevirin çiçekli üst kısımlarından elde edilen THC, “esrar” yapımında kullanıldığı için tarımı yasaklanmıştır, yetiştirilmesi için yasal izin alınması gerekmektedir.

Kenevir tohumundan ise, zengin yağ içeriği nedeniyle; tıp, kozmetik, yakıt, sabun, cila, muşamba ve boya üretiminde yararlanılmaktadır. Kenevir tohumu protein içeriğinin yanında ayrıca sağlık için çok faydalı olan; omega-3 ve omega-6 (linoleik asit) yağ asitlerince de zengindir. Anadolu’da ‘çedene’ adıyla da bilinen kenevir tohumları ülkemizde genellikle kuş yemi olarak kullanılsa da sağlığa olan bu faydalarının anlaşılmasıyla son yıllarda mutfakta da tercih edilmeye başlanmıştır.

Kültürümüzde Kenevir

Aslında Kenevir Türk kültüründe yeri olan bir bitkidir. “Şile Bezi” ve “Rize Bezi” gibi özgün dokuma teknikleri ile beraber, geleneksel kültürümüzde yer edinmiştir. Rize Bezi; Rize yöresinde, kenevir (kendir) ipinden el tezgahında dokunan bir bez türüdür. Bezin orijinal ismi “feretiko”dur.

Tarihsel kaynaklar, eski Türk boylarının kendir bitkisi yetiştirdiğini ve bu bitkiyi dokumacılıkta, dolayısıyla elbise üretiminde kullandıklarını yazmaktadır. Bu kültürün Rize bölgesine Kuman Türklerince getirildiği tahmin edilmektedir. Kenevir’in farklı amaçlarla kullanılması sonucu üretimi yasaklanınca, Rize Bezi üretebilmek için Hindistan’dan, Romanya’dan kendir elyafı veya ipliğini ithal etmek durumunda kalmışız.

Kenevir Yetiştiriciliği ve Ticareti Teşvik Edilmeli

Sonuç olarak, Kenevir yetiştiriciliği ve ticareti, devletin teşvik ettiği bir sektör haline gelirse, hem milli servet içeride kalacak, hem de vatandaş için yeni bir gelir kapısı açılmış olacaktır.

Ekosistem ve hava temizliği açısından da oldukça yararlı olan bu bitkiyi yetiştirmeyi düşünenler bitkinin ekolojik isteklerini dikkate almak zorundalar. Aksi taktirde istenilen ürünü ve verimi alamazlar.

Öyle anlaşılıyor ki, pek çok faydası olan bu bitkinin böyle kötü bir şöhrete sahip olması biz insanların su-i istimalinden kaynaklanmış. Çok yararlı olan bitki uyuşturucu elde etmek gibi kötü amaçlar için kullanılmış. Dolayısı ile kötü olan Kenevir bitkisi değil, insanların kullanım biçimidir. Örneğin ateşin yaratılmasının çok faydaları var; bütünü de hayırdır. Fakat bazıları, ateşi yanlış kullanıp ondan zarar görse, “Ateşin yaratılması şerdir” diyemez. Çünkü, ateş yalnız onu yakmak için yaratılmamış. Belki o, kendi hatasıyla, yemeğini pişiren ateşe elini soktu ve o hizmetkârını kendine düşman etti. Aynen bunun gibi bazı insanlar de kenevir bitkisini kötü amaçları doğrultusunda kullanarak insanlık için faydalarını saymakla bitiremeyeceğimiz bu bitkiyi zehir haline getirmişlerdir. Artık bu bitkiyle ilgili yanlışlardan dönülmelidir.

Kaynaklar

1. Ayan A.K. ve ark. 2017. Karadenizin Lif Bitkileri Çalıştayı; Keten-Kenevir-Isırgan

2. https://www.dw.com/tr/t%C4%B1bbi-kenevir-talebine-yeti%C5%9Filemiyor/a-42228913