Belgesellerde hayranlıkla izlediğimiz bukalemun gibi bazı hayvanların kamuflaj maksadı ile deri renklerini hızla değiştirebilmesi, araştırmacılar için halen merak konusu olmaya devam ediyor. Bukalemunlar dışında bazı hayvanlarda da çok ilginç kamuflaj özellikleri olsa da, bukalemun kadar hızla rengini değiştirip saniyeler içinde ortama tam uyum sağlayan fazla hayvan türü yoktur.
Bukalemun derisindeki pigment yapılanması diğer hayvanlardan ciddi farklılıklar içerir. Deri hücreleri sadece ortama göre değil, hormonların etkisi ile de renk değiştirerek, hayvanın farklı durumlarda farklı renkler almasına vesile olur.
Örneğin bukalemunlar korktuklarında, veya çevre ısısı arttığında da renk değiştirirler. Deri altı tabakasında sarı pigmentlerin ve onun altında da mavi ışığın dağıtıldığı farklı pigmentlerin olduğu bir tabaka mevcuttur. Bunların altında ise daha koyu bir pigment olan melanin barındıran hücrelere bulunur. Birçok pigmentli deri tabakasının altında bukalemunlarda irodofor adlı hücreler bulunur. İrodoforların içerisinde farklı şekil ve büyüklüklerde nanokristaller vardır. Bukalemunun derisindeki mekanik hareketler ile farklı renkler ortaya çıkar. Mesela deri gevşek durumda iken iridoforlardaki nanokristaller birbirine çok yakındır ve kısa dalga boylarındaki örneğin mavi ışığı yansıtırlar. Ancak heyecan korku gibi durumlarda nanokristaller arasındaki mesafe uzar ve iridoforlar sarı, turuncu ve kırmızı gibi daha uzun dalga boyundaki ışığı yansıtır. Araştırmacılar son yıllarda bukalemunlarda near-infrared (yakın kızılötesi) ışığı yansıtan bir hücre tabakası da buldular. Buradan yansıtılan near-infrared ısı dalgaları sayesinde bukalemunların vücutlarını serin tuttukları sanılmaktadır.
Bazı ahtapotlarda ise daha farklı bir renk değiştirme sistemi vardır. Hücre içerisindeki melanin pigmenti değişkendir; yani hücre içerisinde belli yerlerde toplanarak ya da dağılarak farklı renklerin ortaya çıkması sağlanır.
…
Bukalemunlar düşmanlarına göre de farklı renkli kamuflaj stratejileri güder. Örneğin kuş düşmanlarına çevreye karşı çok daha kuvvetli bir uyum sergilerler, yılanlar için ise bu derece ayrıntılı kamuflajı gerekli görmezler. Bunun sebebi ise kuşların gözlerinin yılanlara göre çok daha hassas olmasıdır.
…
Mürekkep balıkları da çok hızlı renk değiştirebilir. Derileri kromatafor adlı pigment hücreleri ile kaplıdır. Kromatoforlar sinir sistemine bağlıdır ve kasların kasılması ile hücrelerin büyüklükleri değişir ve bu da farklı renklerin ortaya çıkmasını sağlar.
Ayrıca mürekkep balıkları kendileri de ışık kaynağı olabilir. Biyoluminesens olarak adlandırılan bu durum farklı deniz hayvanlarında da görülür. Avlarını ya da düşmanlarını korkutmak için değişik renklerde ışıklar oluştururlar. Ayrıca biyoluminesens güneş ışığının inemediği karanlık okyanus derinliklerinde haberleşme için de bir vasıtadır.
Biyoluminesens genellikle iki farklı maddenin bir araya getirilmesi ve ışık veren bir maddenin ortaya çıkması ile gerçekleşir. Hatta son yıllarda bu tür hayvanların içerisinde barınan bazı bakterilerin bile ışık ortaya çıkarabildiği de gösterilmiştir.
…
Görüldüğü gibi tabiatta renk unsurunu çok farklı şekillerde ve amaçlarla kullanan ve birbirinden harika mekanizmalar ile bunları bedenlerinde gördüğümüz canlılar mevcuttur. Araştırmacılar halen bu özelliklerin arkasındaki mekanizmaları tüm ayrıntıları ile çözebilmiş değil. Belki de bu mekanizmaları daha iyi ortaya çıkarabildiğimiz zaman biz insanların da kullanımına sunulacak yeni teknolojik gelişmelere de vesile olunabilir.
Rabbimiz, Kur’an-ı Kerîm’de hayvanlarda yarattığı bu renk olgusuna dikkatimizi çekerek bizi tefekküre davet etmektedir:
“İnsanlardan, (yeryüzünde) hareket eden (diğer) canlılardan ve hayvanlardan yine böyle çeşitli renklerde olanlar vardır. Allah’a karşı ancak; kulları içinden âlim olanlar derin saygı duyarlar. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.” (Fatır, 35/28) Bu ayette de işaret edildiği gibi Allah’a, Onun razı olduğu gibi saygı duyan alim kullarından olmamız duasıyla…
Kaynaklar:
1. Biol Lett. 2008 Aug 23;4(4):326-9. doi: 10.1098/rsbl.2008.0173.
Predator-specific camouflage in chameleons. Stuart-Fox D1, Moussalli A, Whiting MJ.
2. https://www.scientificamerican.com/article/the-secret-to-chameleons-ability-to-change-color/
3. https://www.scientificamerican.com/article/how-do-squid-and-octopuse/