Çocuklarda Okuma Alışkanlığı

KİTAP okuma alışkanlığı ifadesi, her ne kadar çocuğun kendisinin kitabı okuması fikrini çağrıştırıyorsa da, bu alışkanlık anne babanın etkisiyle bebeklik döneminden itibaren kazanılmaya başlar.

“Çocuklarımıza ilk ne zaman kitap almalıyız?” sorusunun cevabı; “Bebeğiniz bir nesneyi elle tutabildiği zaman” olacaktır.

“Peki çocuğun ilk kitabı nasıl olmalı?” sorusunun cevabı ise “Pek çok yönden ilgi çekici, rengarenk ve oyuncaklarla rekabet edecek durumda olmalı” şeklinde olacaktır.

Altıncı aydan sonra bebekler artık iki parmağını nesneleri tutup kaldırmak için kullanabilirler. Bu beceriyi kazandıklarında—henüz art arda her sayfayı çeviremeseler de—kitap sayfalarını çevirmeyi başaracaklardır. İnce sayfaları parmaklarının arasına yerleştiremeyen bebek için en ideal sayfalar, kalın karton sayfalar ve bez kitaplardır.

Bu aylarda kitabın işlevi, kitapta gösterilen resimleri adlandırma ve resme dikkat çekmenin dışına çıkmaz. Ayrıntıları olmayan resimlerin bulunduğu bu kitaplar, belli bir temanın işlendiği metinli kitaplara geçişi sağlarlar.

Kitapla tanışmayı sağladığı için bu kitaplara “ABC kitapları” denir.

…

Bir yaşına yaklaşan bir bebeğin yetişkinleri dinlerken resimlere baktığı görülebilir. Bazı bebekler sesli kitaplardaki sesleri tekrar edip-köpek sesi, araba sesi, vs. gördükleri nesnenin ismini söylemeye çalışırlar: Bu dönemde sesli kitapları evde bulundurmak önemlidir. Bebeğin yeni kelimeler öğrenmesi için ona tekerleme ve şarkılar söylemeyi, onunla konuşmayı ve kitaplardan yararlanmayı unutmamak gerekir.

İki yaşına doğru bebeklerin birkaç kelimelik cümleler kurduğu görülür. Kitaplar artık bebek için eğlendirici olmaya başlar. Kitaptaki resimlere bakarak sorular sorar ve böyle zaman geçirmekten hoşlanırlar. Annenin çocuğun oyunlarına bakarak ilgilendiği konuları belirlemesi, buna dair kitaplar alması çocuk açısından daha ilgi çekici olacaktır. Çocukların bu dönemde ilgi ve dikkat süreleri kısa olduğu için seçilen hikaye kitaplarının kısa olmasına dikkat edilmelidir.

İki ile üç yaş arasındaki çocuklar resimli kitaplardaki bazı ayrıntıları fark edebilirler. Okunan hikayeyi istekle dinlerler. Resimlerle ilgili sorular sorması ve onlarla ilgili hikayeler anlatması için çocuk cesaretlendirilmelidir. Bu çalışma, çocuğun sebep sonuç ilişkileri kurma ve olayları sıralama becerilerini geliştirir.

…

Çocuğun yaşına uygun kitap seçme konusunda anne babalar çok dikkatli olmalıdır. Yaşının altındaki kitaplar basit kaldığı için çocuk bunlardan hoşlanmayacak, yaşının üzerindeki kitapları da kavramakta zorlandığı için sıkılacaktır. Kitabın çocuğa uygunluğu hem içerik açısından, hem de görsel olarak değerlendirilmelidir.

…

Ebeveyn, kitabı almadan ve çocuğa okumadan önce, mutlaka kendisinin okuyup değerlendirmiş olması gerekir. Anne babalar bu değerlendirmede tek bir temanın işlenip işlenmediğine, temanın basit ve açık olup olmadığına, çocuğun temadan bir sonuç çıkarıp çıkaramayacağına bakmalı; konu içerisinde verilen örneklerin çocuğa uygun biçimde verilip verilmediğine, seçilen konunun çocuk için ilgi çekici olup olmadığına, kahramanlarının özelliklerinin çocuk tarafından benimsenip benimsenmeyeceğine, çocuğu olumlu yönde etkileyen iyi bir model olup olmadığına karar vermelidir.

Canlı ve ritmik anlatımlar küçük çocuklar için her zaman idealdir, çocuğun dikkatini yoğunlaştırmasını kolaylaştırır. Çocuğa kitap alan yetişkin, kitabın ağırlığından sayfa sayısına, kullanılan resimlere, kapağına, mizanpajına, fontun ve puntonun çocuk için uygunluğuna kadar birçok unsura dikkat etmelidir. Kitap seçimi esnasında kitapların, çocukların estetik duygularının gelişmesindeki rolü unutulmamalıdır.

ÇOCUKLARA KİTAP OKURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

Sesli okuma aktiviteleri, çocukların duyduklarına dair soru sorduğu, yetişkinin sorularına cevap verdiği ve okunanlara yönelik yorum yaptığı durumları içerecektir. Tüm bunlar, çocuk için eğlenceli olmalıdır. Böylece “Çocuğa ne okumalıyım?” sorusuna verilecek ilk cevap bulunmuş olur: “En hoşuna gidecek şeyler.”

Okuma esnasında mümkün olduğu kadar jest ve mimik kullanmak, farklı karakterleri farklı ses tonu ile okumak daha eğlenceli ve dikkat çekici olacaktır. Çocukların hoşlarına gidecek yeni kelimeleri vurgulamak ve oyunlaştırmak, kitap okuma işini daha zevkli hale getirecektir.

Çocuğun okunanlara ilgisiz kaldığı dönemler de olacaktır. Bu tür durumlarda okumaya devam etmenin bir faydası yoktur.

Çocukların çoğu için uykuya gitmeden önce sıcak yataklarında anne babanın sesinden bir şeyler dinlemek günün en zevkli anlarıdır. Kitap okumak için bu zamanı değerlendirmek uygun olacaktır.

Çocuğun tecrübeleri ve ilgi alanları ile ilişkili kitaplar seçilirse, onu aktif hale getirmek kolaylaşır. Oyuncak ayısı olan bir çocuğa, ayılarla ilgili kitap ya da deniz kenarında sık bulunmuş bir çocuğa denizle ilgili bir kitap, üç tekerlekli bisikletini seven bir çocuğa bisikletin kahraman olduğu bir kitap okunursa onun ilgisini çekmek, katılımını artırmak daha kolaylaşır.

Kitabı dinleyen çocuğa sorulacak her soru, kesinlikle onu konuşmaya teşvik eden bir davetiye niteliği taşımalıdır. ‘Ne olacak?’, ‘Ne oldu?’, ‘Nasıl?’ ‘Niçin?’ gibi sorular, sohbet ortamı oluşturmak açısından oldukça faydalıdır. Ama unutulmamalı ki, soruların zorluk derecesi, çocuğun anlayış kapasitesine ve yaşına uygun olmalıdır.

“Balon ne renkti?” “Bu hayvanın adı ne?” gibi tek kelime ile cevap verilebilecek soruların, çocuğun konuşmaya yönlendirilmesinde fazla bir etkisi yoktur. Ancak konuşmayı başlatabilirler.

‘Niçin’ ve ‘Nasıl’ tipi sorular, çocuğu keşfedici cevaplar vermeye ve yorum yapmaya teşvik etmesi bakımından tercih edilmelidir.

Doğru cevaba kilitli sorular sormak yerine, çocuğa hissettiklerini söyletecek tarzda sorular sormak daha uygundur.

“Eğer resimdeki çiftçi sen olsaydın ne yapardın?” gibi hikayedeki kahramanın bakış açısı ile cevap verilecek sorular sormak, çocuğun bir başkası yerine düşünmesini sağlayacak, hayal gücünü geliştirecek ve hikayeyi ne oranda anladığına dair yetişkine ipuçları verecektir.

OKUL DÖNEMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Çocuk okula başladıktan sonra da onunla birlikte okumaya devam etmek çok önemlidir. Öğretmenler çocuklara okumayı öğretirler ama okumayı zevkli ve anlamlı bir alışkanlık haline getirmek, hayatının önemli bir parçası yapmak aile bireylerinin tutumu ve çabasıyla mümkündür.

Çocuğun odasına bir başucu lambası alınması iyi olur. İyi aydınlatılmış bir yerde kitap okumak daha kolaydır.

Bütün ailenin katılacağı yüksek sesli okuma oturumları düzenlenebilir.

Küçük çocuklardan gençlere ve anne babalara kadar herkesin zevk alabileceği kitaplar seçilebilir, sıra ile tüm aile kısa bölümler okuyabilir ve bu saatler ailece geçirilecek güzel, eğlenceli dakikalara dönüştürülebilir.

…

Çocukların okuma alışkanlığı kazanması için hiçbir zaman geç değildir. Çocuğun ilgi duyduğu konuları—spor, sanat, el sanatları, sinema, müzik—kendi yaş grubuna hitap eden bu alanlardaki en son gelişmeleri ve ünlüler ile ilgili yazılar içeren dergileri ve kitapları izlemesi sağlanarak kitap okuma alışkanlığı adına bir başlangıç yapılabilir.

Fakat her şeye rağmen, çocuğun kitabı sevme ve kitap okuma alışkanlığı kazanmasında en önemli faktörün, kendisine model aldığı anne babası olduğu unutulmamalıdır. Anne babanın okuma sıklığı, kitap okurken aldığı lezzet, bilgi ile birlikte hissettiği heyecan, çocukların gözünden asla kaçmayacaktır.