TR EN

Dil Seçin

Ara

Plasebo Etkisi

Allah her şeyi belli kanunlar ve prensipler dahilinde yaratıyor. Ancak bu kanun ve prensiplerin (mesela ilaçların, sebeplerin) de üstünde kendi iradesinin hâkim olduğunu, dilediğinde her sebebi devre dışı bırakabileceğini ya da bunlarla yarattığı sonucu başka bir sebep veya sebepsiz de yaratabileceğini bazı olaylarla bize gösteriyor. Plasebo etkisi, hayatın bu önemli gerçeğine dair bize somut örnekler veriyor.

Allah her şeyi belli kanunlar ve prensipler dahilinde yaratıyor. Ancak bu kanun ve prensiplerin (mesela ilaçların, sebeplerin) de üstünde kendi iradesinin hâkim olduğunu, dilediğinde her sebebi devre dışı bırakabileceğini ya da bunlarla yarattığı sonucu başka bir sebep veya sebepsiz de yaratabileceğini bazı olaylarla bize gösteriyor. Plasebo etkisi, hayatın bu önemli gerçeğine dair bize somut örnekler veriyor. 

 

Birçok doktor 1957 yılında birkaç gün ömür biçilen ileri derece kanser hastası Mr. Wright’in hikayesini bilir.1 Mr. Wright bedeninde portakal büyüklüğünde tümörlerle Kaliforniya’da bir hastanede yatarken Krebiozen adında yeni bir ilacın keşfedildiğini ve kansere iyi geldiğini duyar. Hareketsiz yatar halde, zorla nefes alırken ilacı almak için doktoruna yalvarır. Israrına dayanamayan doktoru Philip West bir cuma günü öğleden sonra ölecek bir adamın son arzusunu geri çevirmemek için ilacı ona enjekte eder. Hafta sonu zaten ölmüş olacağından emindir. Pazartesi hastaneye geri geldiğinde ise, hastasının ölüm döşeğinden kalkmış ve koridorda hemşirelerle şakalaşırken görünce şok olur. Daha sonra doktorun yazdığına göre portakal büyüklüğündeki tümörler ‘sıcak bir soba üstünde kar toplarının eridiği gibi’ erimiştir. Böylece doktorların ümit kesmiş olduğu Mr. Wright iyileşir ve 10 gün sonra taburcu olur. 

2 ay sonra araştırma safhasında olan Krebiozen’in ilk sonuçları basına düşer. Mr. Wright gazetede ilacın çok etkili olamama ihtimalini okur. Hastalığı tekrar nükseder.

“Gazetede okuduğun her şeye inanma,” der doktoru; ve ona ilacın “süper rafine edilmiş iki kat güçlü” bir versiyonunu enjekte eder.(!) Aslında şırıngada sadece su vardır. Fakat yine de tümörler eriyip gider; iyileşir ve tekrar taburcu olur.

Mr. Wright iki ay daha çok sağlıklı bir şekilde yaşamına devam ederken bir gün televizyonda Krebiozen’in tamamen etkisiz, sahte bir ilaç olduğuna dair tıbbi bir rapor yayınlandığını izler. İki gün sonra vefat eder. 

 

PLASEBO ETKİSİ NEDİR?

Gerçek olmayan bir ilaç veya tedavi ile bir hastanın iyileşmesine “plasebo etkisi” deniyor. Hastalar sadece kendilerini daha iyi hissetmiyor, gerçekten iyileşiyorlar.

Eğer yazdıklarıma inanmadıysanız Noetik Bilimler Enstitüsünün 1993’te yayınladığı raporu bulup inceleyebilirsiniz.2 Hiç tedavisiz iyileşen 4. evre kanser, böbrek, ciğer, kalp rahatsızlıklarından; HIV pozitif olup, HIV negatife dönen hastalara kadar 3500’den fazla tıbbi literatürden alınmış vaka içeren bu rapor size tedavi edilemeyen, çaresiz bir hastalık olmadığı kanaatini verebilir.

Şu anda bilim dünyası sadece plasebo etkisinin düşünüldüğünden çok daha etkili olduğunu görmekle kalmıyor, mucize denilebilecek sonuçlarını ortaya çıkaran biyolojik mekanizmalarını da keşfetmeye başlıyorlar. Beyin görüntüleme sistemleri ile bir düşünce, inanç, istek gibi duyguların nasıl hücre, doku ve organ bazında değişimler meydana getirdiğini gözlemliyorlar. Dɩş dünyadan beyne tat, koku, görüntü ile bazı bilgiler giriyor. Bu bilgiler hafızadan gelen tecrübeler ile bir araya getirilip beklentiler oluşturuyorlar. 

Bulgular insan algısının, beyne dışarıdan giren bilgiden ziyade, önceki tecrübeler nedeni ile beklentisinin ne olduğuna bağlı olarak şekillendiğine, yani “güzel görenin güzel düşündüğüne, güzel düşünenin de hayatından lezzet aldığına”3 işaret ediyor. 

 

PLASEBO AMELİYATLAR

Harvard Üniversitesi tarihçisi Dr. Anne Harrington plasebolarɩ “iyileştiren yalanlar” olarak adlandırıyor. Doktorlar ilaca benzeyen fakat farmakolojik hiçbir etkisi olmayan bir maddeyi hastalarına veriyor ve etkilerini gözlemliyorlar. En çok etkili olduğu alanlar ise ağrı dindirilmesi, stres bağlantılı uykusuzluk, kanser tedavisinin mide bulantısı gibi yan etkileri. İğneler, haplara göre daha güçlü bir plasebo etkisi yapıyor. 2 hap bir taneye göre, kapsüller tabletlere göre daha etkili. Hatta hapların renkleri bile farklı sonuçlara neden olabiliyor: Kırmızı, sarɩ ve turuncu daha uyarıcı bir etki yaparken, mavi ve yeşil haplar sakinleştiriyor. Etkiler kişiden kişiye, hatta kültürden kültüre değişebiliyor. 

Fakat plasebo araştırmaları basit bir hap veya iğneden çok ileri gitmiş durumda. Bu konuda yalancı ameliyatlar bile yapılmış.4 

Mesela, Texas doktorları diz ameliyatı olacak 180 hastayı gruplara ayırırlar. Bir kısmı gerçekten ameliyat olurken diğer kısmı anestezi ile uyutulduktan sonra sadece dizleri üzerine üç çizik atılır. Hastalar iki yıl boyunca gözlemlenir. Sonuçta gerçek ve plasebo ameliyatı olanlar arasında ne ağrı azalması ne de dizin daha iyi işlem görmesi açısından hiçbir fark tespit edilmez. 

Connecticut Üniversitesinde psikiyatrist Dr. Irving Kirsh antidepresan ve plasebolar ile ilgili yayınladığı makalede bu ilaçların faydalarının, tamamı olmasa da çoğunun plasebo etkisinden kaynaklandığını savunur; ve “Eğer iyileşmeyi bekliyorsanız, iyileşirsiniz,” der.5 

Plasebolar ağrıyı kontrol etmede aspirin ve kodein gibi ağrı kesici ilaçların %55-60’ı kadar etkili görünüyor. Hatta öksürük ilaçları araştırmalarına göre öksürüğün azalması %85 plasebo etkisine, %15 aktif ilaç maddesine dayanıyor.

 

PLASEBO ETKİSİ NASIL AÇIKLANIYOR?

Bir süre pek çok araştırmacı plasebolarɩn doğal morfin olan endorfin salgılanmasını sağlayarak etkili olduğunu düşündüler. Bu doğru olsa da plasebolarɩn işleyişinin tek açıklaması değil. 

Plasebolar tüm vücutta etkili olsalar da çok lokal etkileri de olabilir. Japonya’da zehirli sarmaşığa aşırı alerjisi olan 13 çocuk üzerinde yapılan bir deneyde,6 13 çocuğun her birinin bir koluna tamamen zararsız bir ağaç yaprağı sürülür ve bunun zehirli sarmaşık olduğu söylenir. Diğer kollarına ise zehirli sarmaşık yaprağı sürülür ve zararsız bir yaprak olduğu söylenir. 13’ünde de zararsız yaprağın değdiği kolda alerjik reaksiyon olur. Sadece ikisi diğer koldaki zehirli sarmaşığa tepki verir. 

Tekrar tekrar yapılan araştırmalar plasebolarɩn nasıl harikalara sebep olduklarını ortaya koyuyor. Gerçek ilaçlar gibi mide bulantısı, ishal, kaşıntı gibi yan etkilere, kalp atɩşɩ, tansiyon, mide fonksiyonları gibi temel olaylarda değişimlere sebep oluyorlar. Peki nasıl?

Araştırmacılara göre, ömrümüz boyunca aldığımız, gördüğümüz bütün tıbbi işlem, tedavi veya tecrübeler beklentilerimizi şekillendiriyor. Aktif maddeleri olan, yuttuğumuz her hap, vurulduğumuz her iğne beynimizi şartlandırıyor. Daha sonra aktif maddesi olmayan bir ilaç aldığımızda beyin aynı beklenti içine giriyor ve ilaç, aslında ilaç olmasa bile insan yine tedavi oluyor.

Beyin, bağışıklık sistemi ve endokrin sistemin hormon üretimi, tamamen birbiri ile bağlantılı. Örneğin kronik stres bir dizi biyolojik olayı başlatıp serotonin, kortizol, sitokinler, gibi pek çok maddenin salınımını sağlıyor. Hastalığa karşı direnç düşüyor; hatta genlerin işleyişi bile değişiyor. Stresli olan insanda yaralar daha geç iyileşiyor, uçuklar oluşuyor, hafıza ile ilgili beyin hücreleri ölüyor. 

 

PEKİ BUNUN TERSİ OLABİLİR Mİ? 

Bir düşünce veya inanç, iyileşme ve sağlık yönünde zincirleme olayları başlatabilir mi? Plasebolarɩ araştıranlara göre bu sorunun cevabı: evet.

Fakat iyi olmayı sadece tek bir ilaca bağlamak, ondan ümit beslemek çok kısır ve tek taraflı bir bakış açısıdır. Öncelikle şifa Allah’tandır, ilaçlar ise sadece vesiledir. Allah kainata koyduğu kanunlar ve düzen ile kudret ve hikmetini ve işlerine hiçbir tesadüf karışmadığını gösterdiği gibi, ara sıra kanunların dışına çıkan, sıradanlığı bozan, harikulade olaylarla da iradesini, sınırlara ve kurallara mecbur olmadığını göstererek gafleti dağıtır. Her an her işimizde ona muhtaç olduğumuzu bize hatırlatarak, yüzlerimizi sebeplerden, sebepleri Yaratana çevirmemize yardım eder. Dua ve tevekkül, olmayacak şeyleri bir ilaç vasıtası ile oldurabilir. En onulmaz hastalıklar için bile Allah’tan ümit kesilmez.

İyileşmek ve iyi olmak vücutta çok karmaşık bir olaylar zincirini gerektirir. İlişkileri bozuk, iş hayatı stresli, evinde huzursuz bir insan bu mutsuz hallerinden dolayı fizyolojisi de bozulup hasta olsa, Allah’a tevekkülü ve elinden bir şey gelmediği durumlarda kadere teslimi de yoksa dünyanın en iyi ilaçlarını alsa, hatta bunların gücüne de tam inansa yine de iyileşmesi çok zor olabilir.

 

SÖZ VE DAVRANIŞLARIN PLASEBO ETKİSİ

Küçükken bir sebepten bir yerimiz acıdığında babaannem “Elini ayağını bir ölçelim,” der, bizi yatırıp ellerimiz ve kollarımızla bazı hareketler yaptırır sonra da ayak bileklerimizden tutup bizi ters aşağı sarkıtırdı. Son hamlede öyle çok gülerdik ki, ne ağrımız ne acımız kalırdı. Eğer bir anne veya baba iseniz siz de çocuğunuzun bir yeri acıdığında, tek bir yara bandı, hatta bir öpme ile ne kadar çabuk şifa bulduğuna ve sakinleştiğine defalarca şahit olmuşsunuzdur. 

Yani plasebo etkisi için illaki bir iğne veya ilaca da ihtiyaç yok. Bir doktorun beyaz önlüğü, bir annenin şefkatli yaklaşımı, hatta bir hastane ortamının steril ortamı ve kokusu bile insan üzerinde plasebo etkisi yapabilir. Bir hastaya güzel bir söz söylemek, elimizle sıcak bir çorba içirmek, iyileşmesine gerçekten yardımcı olabilir. Bediüzzaman Hazretleri Uhuvvet Risalesinde, “Fena bir adama iyisin iyisin desen iyileşmesi, ve iyi adama fenasın, fenasın desen fenalaşması, çok vuku bulur.” diyerek belki de bu noktaya da bir ɩşık tutar. Yine kendisinin Hastalar Risalesini okuyarak şifa bulduğunu, rahatladığını söyleyen pek çok insan da tecrübeleriyle plasebo etkisinin gerçekliğine işaret ederler.

Bir daha eşimiz dostumuz grip olduğunda ona zencefilli tavuk çorbası yaparsak, Rabbimizin tavuk ve zencefil içinde yarattığı şifalı bazı maddelerin yanɩ sıra, onu takdim edişimizin, hastamıza davranışımızın, şefkatli sözlerimizin de nasıl etkili bir şifa vesilesi olduğunu da düşünmek dileğiyle...  

 

Kaynaklar:

1. Psychological Variables in Human Cancer, Bruno Klopfer, University of California, LA

2. Spontaneous Remission: An Annotated Bibliography

3. Risale-i Nur/Mektubat/Hakikat Çekirdekleri (s:669)

4. A Controlled Trial of Arthroscopic Surgery for Osteoarthritis of the Knee, Moseley, et al. 

5. Challenging Received Wisdom: Antidepressants and the Placebo Effect, Irving Kirsch

6. A psychosomatic study of contagious dermatitis. Kyushu J Med Sci. Ikemi Y, Nakagawa S.