Zaman veya boş zaman kavramına seküler bakış ile semavî bakış arasında benzerlikler olduğu gibi temelde ciddi farklılıklar gösterir.
Seküler bakış, “Günümüz insanının gün içerisinde yaşam pratiğine bağlı olarak kullandığı zamanı üçe ayırmaktadır. Birinci bölüm çalışma zamanıdır. İkinci bölüm kişinin uyuma, yeme-içme vb. fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamakta kullandığı zamandır. Üçüncü bölüm ise boş zamandır.” (Karakücük;1999)
70 yıllık ömür süren bir insanın zaman kullanımını temel alan bir araştırmaya göre bir insanın uyku, iş, eğitim, yemek ve çeşitli işler karşısında en fazla zaman harcadığı unsur boş zaman etkinliğidir. 70 yıl yaşayan bir insan bunun 27 yılını boş zaman aktivitelerinde geçirmektedir.
Semavî bakışa göre ise, “İnsan bu dünyaya ilim ve dua vasıtasıyla terakki etmek için gönderilmiştir.” anlayışıyla zaman kavramını ibadetlere göre tanzim etmiştir. Her an “Onu” zikretmek, günlük beş vakit namaz, haftalık Cuma namazı, yıllık bir ay oruç tutmak, zekât vermek, belli vakitte hacca gitmek vb… Ancak semavî bakış insanın dünyevî yaşamını reddetmemiş, bilakis “Hiç ölmeyecek gibi dünya için, yarın ölecekmiş gibi ahiret için çalışın.” mesajıyla çalışmayı ve hatta insanın yapmış olduğu yemek-içmek dahil akla gelebilecek her meşru hareketini ibadet hükmüne çevirebilmenin yolunu göstermiştir. Yani insana verilen altın hükmündeki 24 saatinden 1 saatini ibadete sarfetmek ve meşru olmak kaydıyla çalışma, yeme-içme, eğlence, dinlence için sarf edilen tüm saatlerin ahiret hesabına geçeceği anlayışı vardır.
Rekreasyon boş zamanı faydalı değerlendirmek amacıyla girişilen faaliyetlerin bütünüdür. Rekreasyon bir aktiviteler setidir. Boş zamanda gerçekleştirilir. Katılımcının bedenen ve ruhen yenilenmesini sağlar. Bunun yanında rekreasyon kişilerin bedenen, ruhen, zihinsel ve psikolojik iyileşmesi, bir arada olmakla sosyal bağların gelişmesi ve sağlıklı bireyler ve sağlıklı toplum yapısına ulaşılmasına etki etmektedir. (Türkay, 2009)
Bu bağlamda rekreasyonun boş zamandan ayrıldığı noktanın iyi vurgulanması gerekmektedir: “Rekreasyon; serbest zamanlar içinde yapılan, bireyin kendi isteği ve iç itimi sonucu oluşan, bireyi fiziksel ve düşünsel yönden yenilemeyi amaçlayan; bireyin toplumsal, ekonomik, kültürel olanakları ve yaşadığı toplumun yapısı ile bağımlı olarak yapılan etkinlikler bütünüdür.”
Rekreasyon etkinliği boş zaman içinde yapılır, fakat her boş zamanda yapılan etkinlik rekreasyon değildir. Dolayısıyla rekreasyon, “Tamamen boş zamanda isteğe bağlı ve gönüllü olarak ferdî veya grup içinde gerçekleştirilen, fiziksel ve düşünsel yenilenme sağlayan, organize edilmiş ve günlük yaşam kullanım alanlarının dışına çıkılarak yapılan faaliyetlerdir.” şeklinde tanımlanabilir.
Aslında her dinde ve kültürde çalışmayı ve faydalı zaman geçirmeyi tavsiye eden hususlar vardır. “Şimdi çalış, mezarda dinlenirsin.” (Alman atasözü) gibi.
Kur’an aylak zaman olarak tatili kabul etmemektedir ve “(O hâlde) bir işten boşalınca hemen (başka) bir işe koyul.” (İnşirah sûresi, 94/7) diyerek başka bir işe koyularak dinlenmeyi emretmektedir.
Kur’an-ı Kerîm’de, meşguliyetin değiştirilmesi suretiyle dinlenme elde edileceğine işaret edilmektedir. Buna bir nevi “çalışarak dinlenme” diyebiliriz. “İslam boş zaman kabul etmez.” derken istirahatı reddeder manası çıkarılmamalıdır. Kur’an-ı Kerîm’de en iyi dinlenmenin kişinin kendi evinde uyku ile olacağı beyan edilmiştir. “Size geceyi örtü, uykuyu dinlenme (vasıtası), gündüzü de çalışma zamanı yapan Allah’tır.” (Canan, sorulararaislamiyet.com)
Semavî bakışa göre rekreasyonel faaliyetler olarak çeşitli spor aktiviteleri, kültürel faaliyetler ile meşru eğlence fırsatları olarak çeşitli merasimler, ziyafetler (sünnet, doğum, seferden dönüş, yeni meskene girme, musibetten kurtulma) ve düğünler vb. sayılabilir.
Sokrat, “Boş zaman sahip olunan en değerli varlıktır.” derken, Sevgili Peygamberimiz de (asm), “İki şey vardır, insanların çoğu onun değerini bilmezler: sıhhat ve boş vakit.”
Yine Peygamber Efendimiz, başka bir sözünde de boş zamanla ilgili önemli işaretlerde bulunmaktadır: “Beş şey gelmeden beş şeyi fırsat ve ganimet bil: ölmeden evvel hayatını; hastalanmadan önce sağlığını; meşguliyetten önce boş zamanını; ihtiyarlıktan önce gençliğini; fakirlikten önce zenginliğini…”
Semavî bakışa göre aslında insanın boşa geçirecek zamanı yoktur. Çünkü dünya fanidir, ölüm anidir. İnsan, ahireti için çalışmak üzere yaşamaktadır ve öyle yaşamalıdır.
Kaynaklar
1. Canan, İ., sorularlaislamiyet.com
2. Hacıoğlu, N. vd., Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi: Örnek Animasyon Uygulamaları, Detay Yayıncılık, 2003.
3. Karaküçük, S., Rekreasyon: Boş Zamanları Değerlendirme, 3.Baskı. Bağırgan Yayınevi, Ankara, 1999.
4. Türkay, O., Rekreasyon İşletmeleri, içinde Turizm İşletmeleri, Ş. Demirkol-B. Zengin (Ed.), Değişim Yayınları, İstanbul, 2009.