Meşhur Kadı İyas’ın adalet ile hükümler verdiği zamanlardı. Bir gün, huzuruna iki adam geldi. Bir tanesi diyordu ki:
“Ben hacca giderken, bu arkadaşıma bin altın verdim. Hac dönüşü bana iade edecekti. Fakat şimdi vermiyor!”
İyas, ötekine sordu:
“Bu iddiaya ne dersin?”
Adam:
“Yok yok! Bu herif yalan söylüyor! Ne bin altını, ne emaneti!”
“Peki, yemin eder misin?”
Kadı İyas daha sözünü bitirmemişti ki, adam vallahi billahiyi patlatıverdi.
Bunun üzerine İyas, davacıya döndü ve:
“Senin bu kimseye emanet para verdiğine dair bir şahidin var mı?”
Adamcağız, boynu bükük:
“Yok efendi” dedi. “Ben bunun namusuna güvenmiştim.”
“Peki, parayı buna nerede verdin?”
“Kırlık bir arazinin ortasında bir ağaç vardır. O ağacın altında verdim…”
“Sağda solda kimsecikler yok muydu?”
“Yoktu!”
“Öyleyse sen şimdi git. Biz seni burada bekleyeceğiz. O ağacın dallarından bir dal kır getir. Allah’ın hikmetiyle, belki o sana şahit olur.”
Kadı İyas’ın bu tuhaf isteği karşısında şaşıran davacı, başkaca çaresi olmadığı için, mahkemeden çıktı gitti. İyas ise, hemen eline bir kitap aldı ve okumaya başladı.
Aradan bir yarım saat kadar vakit geçince, kitaptan başını kaldırıp:
“Şu adam da nerede kaldı?” dedi.
Öteki adam, oturduğu yerden:
“Efendim, o ağaç öyle yakın bir yerde değildir. Gidip gelmesi çok vakit alır.” demesin mi?
İyas güldü ve:
“Bak gördünüz mü? Ağaç nasıl da şehadet ediverdi!” dedi. “Sen arkadaşından ağacın altında parayı aldığını inkâr ediyordun, ağacın buraya ne kadar uzak olduğunu nereden biliyorsun? Hemen adamın parasını öde, yoksa seni hapse tıkarım!” dedi.