Kaderin tanımı gereği, Allah kimin cennete, kimi cehenneme gideceğini biliyor. O zaman dünyaya ne gerek vardı, cennetlikleri cennette, cehennemlikleri cehennemde yaratsa olmaz mıydı?
Kader “sebeple müsebbebe” bir nazar eder. Yani “neden ile sonuç” kaderde birlikte yer alır. Hüküm şöyledir: “Şu insan dünyada yapıp ettikleri sebebiyle cennete girecek.” Matematikteki eşitlik kavramını düşün. Bir tarafta beş çarpı beş var, öbür tarafta yirmi beş. Beş çarpı beş sebep, yirmi beş neticedir. Madem sonuç yirmi beştir niçin öbür tarafa beş çarpı beş yazılsın ki, demek saçma olur. Çünkü eşitliğin sağ tarafına yirmi beş yazılmasının sebebi sol taraftaki rakamlardır. Bunlar yok sayılırsa öbür tarafa rakam yazmak anlamsız olur.
Bu, meselenin bir yönüydü. Öbür yönü ise insanın sınavına bakar. Eğer cehennemlikler cehennemde yaratılsaydı, şunu diyebilirlerdi:
“Rabbimiz, bizi dünyaya göndermedin, imtihan etmedin, ne suçumuz vardı da ateşe attın?”
Dünya denilen şu âlem imtihan yeridir. Hür bir iradeyle yaratılan insanların önünde şıklar olmalı, o bunlardan birini seçmeli, kazanmalı ya da kaybetmeli. Sınav yapmadan sonuçları yazmak hem makul olmaz, hem de talebeye zulümdür.
Bir yönü daha var ki o da önemlidir: İnsanın yaratılmasının, yeryüzüne gönderilmesinin tek sebebi onun sınanıp cennete ya da cehenneme gönderilmesi değildir. İnsan, ilahi isimlere bir tecelli aynasıdır. Dünyada öyle şeyler var ki cennette yoktur.
Mesela, hastalık. İnsan hasta olacak ki dua etsin, Allah da ona Şafi ismiyle şifa versin. Mesela, günah. İnsan günah işleyecek ki af dilesin, Allah da Gafur ismiyle affetsin. Daha bunun gibi nice isimler vardır ki ancak dünyada tecelli eder. İnsan da ona o isimlere ayna olur.