Bilgi kavramı literatürde, olguları ve olayları tanıma, anlama ve özellikle açıklamaya yönelik, eğitim, gözlem, araştırma veya deneyim yoluyla elde edilen ve bütün bunların insanın zihinsel değerlendirmesi neticesinde ortaya çıkan olgular veya fikirler olarak tanımlanmıştır. Bu genel tanımın yanında birçok düşünür bilgiyi toplumla irtibatlandırarak açıklamaya çalışmıştır.1
Bir konuda taraflardan en az birisinin diğer taraflardan fazla bilgiye sahip olması durumuna ise asimetrik bilgi denilmektedir. Asimetrik bilginin mevcut olduğu durumda kişisel yarar, sosyal yararın önüne geçerek başarısızlığına neden olmaktadır. Asimetrik bilgi sorununun kaynağında da bilginin belli bir amaca yönelik olarak sunulması yatmaktadır. Asimetrik bilginin bulunduğu bir ortam, etkinlik ve rekabet şartlarından uzaklaşmaktadır.2
Asimetrik bilgi, ekonomik ilişkilerde bilginin etkisi araştırılırken ortaya çıkmış bir kavramdır. Kısaca, alışveriş sırasında tarafların ürün hakkında farklı düzeylerde bilgi sahibi olmalarını ifade etmektedir.
Bilginin toplumun farklı kesimlerine avantajlı bir şekilde iletilmesi sorunu uzmanlaşmanın yoğun olduğu sağlık alanında, tüketim alanında, reklamlarda, medya alanında ve siyaset ile bürokraside sık karşılaşılan bir durumdur. Bu olguya gerek ulusal gerekse uluslararası siyasette rastlanmaktadır. Güç sahiplerinin toplumun hangi konu hakkında nasıl ve ne ölçüde bilgi sahibi olacağını belirlemesi durumunda, asimetrik bilgi sorunu kendini gösterir hale gelmektedir. Bilgi paylaşımı, doğal bir tekelleşme olup rekabet korkusu sonucu ortaya çıktığından bu husus en fazla ekonomik rant kavramı ile ilişkilendirilmiştir
İş dünyası ile devlet arasındaki ilişkilerde geçerli sav; mevzubahis ilişkinin uyumlu ve yakın olması durumunda demokratik düşünceye, iktisadi etkinliğe ve sosyal refaha zarar vereceğidir.3
Aslında yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de “Birbirinizin malını haksız yollarla yemeyin. Başkalarına ait bazı malları, günah olduğunu bile bile haksız yolla yemek için mevki ve makam sahiplerine haksız kazanç olarak vermeyin.”(2-188) ayeti bize asimetrik bilginin oluşumunu önleyerek biz müminleri bu konuda dikkatli olmaya çağırıyor. Zira açıklamak istediğimiz mesele hepimizi yakından ilgilendiren ve hayatın içinde her an karşılaşabileceğimiz bir olgudur.
Örneğin şu anda son derece değeri düşük olan bir tarla düşünelim, farklı ilişkiler neticesinde bizlere o tarlanın yakın gelecekte çok farklı bir yatırıma ev sahipliği yapacağını aşırı değerleneceği bilgisi ulaştırılır. Biz de kimsede olmayan o bilgi sayesinde servetimizi bâtıl bir yol ile genişletmeye yönelirsek ayetin ikazını görmemiş olur, toplumun hakkını gasp etmiş oluruz. Bu tür örnekleri çoğaltmamız mümkündür. Piyasada fiyatları haksız bir şekilde tekel hale getirip kamuya bu fiyatları dayatmak da bu asimetrik bilginin bir başka türüdür. Burada asıl yoğunlaşmamız gereken kısım, haksız bilgi sayesinde sermayenin belirli eller aracılığı ile yön bulması gerek yöneticilerin gerek o haksız kazanç sağlayan sermaye sahiplerinin bir şekilde o haksızlık ile yüzleşeceğidir. Yatırımda fırsat eşitliği olarak da niteleyebileceğimiz bu olay haksız rekabeti artırdığı gibi girişimciliğin de önüne önemli bir set çekmektedir.
Bu gizli ve avantaj sağlayan bilgi sayesinde elde edilen kazanç belki de birçoğumuz için meşru bir senaryo içinde yer almakta ve bu tehlikenin farkına bile varamamaktayız.
Konuya katkı sağlaması açısından incelemeye aldığımız Peygamber Efendimizin Medine’de kurduğu pazarın bazı özellikleri oldukça dikkat çekicidir. Medine’de Müslümanlar tarafından kurulan pazar dışlamalara, tekelci yönelişlere ve ilkesizliğe son vererek ticarette yeni bir dönemi ortaya çıkarmıştır.
Pazarın dümdüz bir arazide kurulması, (Bugünkü Cennetü’l-Baki mezarlığı!) Pazar yerinin seçim tarzı, şeffaflığa gösterilen ihtimama işarettir. Müslümanların pazarında “asimetrik enformasyon” oluşmamalıdır! Piyasada fiyatların serbestçe oluşması için, piyasaya dair bilginin simetrik dağılması temel şarttır. Modern kapitalizmi gerçek bir serbest piyasa sisteminden ayıran en önemli husus, günümüz piyasalarının çoğunda muazzam miktarda asimetrik enformasyon oluşmasıdır.4
Medine Pazarı’nın bir diğer özelliği olarak hiç kimsenin belirli bir köşeyi kapıp, burası bana aittir diyememesini gösterebiliriz. Bu, haksız rant oluşmasının engellenmesi demektir. Sermayenin tek elde toplanmaması için sabit iş yerleri edinmek yerine “erken gelen en iyi yeri tutar” anlayışı benimsenmiştir.
Ezcümle Müslüman toplumun otoritesi, hiçbir kişi veya topluluğu diğerlerine karşı korumayacak; piyasada “hak edilmemiş kazanç” oluşmayacaktır.
Kaynakça:
1. Başlar, G. (2010). Asimetrik Bilgi ve Türkiye’de Yazılı Medya Haberleri Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
2. Yıldırım, İ. Asimetrik bilgi: Finansal piyasalardan sonra siyaset ve bürokraside durumu, sakıncaları ve tedbirler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 14(55), 217-230.
3. Candan, H. (2012). İş Dünyası ve Bürokrasi İlişkileri Bağlamında Girişimcilerin Türk Kmu Bürokrasisi Algısına Yönelik Bir Araştırma. (Yayınlanmamış doktora tezi.) Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
4. Özel, M. (2010). Medine Pazarı’ndan MÜSİAD’a/Anlayış Dergisi