Ağzımız Niçin Sulanır? / Bedenimizin Sırları

Bir lokma ekmeği ağzınıza alıp çiğner ve yutarsınız. Bir de şöyle düşünün: ağzınıza aldığınız lokmayı çok zorluklar çekerek çiğnediniz, parçalamak için dakikalarca ezdiniz ve sonunda yutmak isteseniz de yutamadınız; üstelik tadını da alamadınız. Neden mi böyle oldu? Çünkü tükürük bezleriniz çalışmadığı için sindirimin ilk adımında bu zorlukları yaşadınız.

İşte tükürük bezleri, vücudumuzda çalıştırılan salgı bezlerinden sadece birkaçı… Bunlar öyle büyük nimetler ki, yoklukları halinde hayatımız kâbusa dönecek, hatta belki de yaşamamız mümkün olmayacaktı…

Canlılarda bulunan salgı bezlerinin görevi çeşitli salgılar üretmek ve salgılamaktır. Onlarca farklı salgı üreten farklı salgı bezlerimiz yaratılmıştır. Ağzımızda bulunan ve tükürük salgılayan bezlerimiz bu salgı bezlerinin bir örneğidir.

TÜKÜRÜK BEZLERİ

- Yüzün sağ ve sol iki yanında kulağımızın hemen önünde bulunan parotis bezleri en büyük tükürük bezidir. Dil altı, çene altı bezleri ile beraber ana tükürük bezlerini oluşturur. Bunlara ek olarak ağzımızın içinde bulunan 600 ila 1000 minör salgı bezi ile beraber tükürük salgılarlar.

- Yaklaşık 30 gramlık parotis bezi, ağırlığı ile ters orantılı olarak çok yüksek miktarda tükürük salgılar. Toplam tükürük salgısı yemek yerken dakikada 1 ila 3 mililitredir ve günde toplam 1,5 litreye kadar çıkabilir.

- Yüzün ana siniri olan fasiyal sinir, parotis bezinin içinden geçer. Parotis bezini ilgilendiren ameliyatlarda cerrahlar bu sinire zarar vermemek için son derece dikkat gösterirler. Zira bu sinir kesilirse yüz felci meydana gelir.

- Parotis bezinden küçük borucuklarla taşınan salgılar ana kanalda birleşerek üst dişlerin kenarından ağıza gelir. Dilaltı ve çene altındaki bezlerden gelen kanallar ile ağız tabanına açılır.

Binlerce hücrenin bir araya gelmesi ile meydana gelen tükürük bezi. Amilaz, lingual lipaz, kallikrein, lizozim, laktoperoksidaz, lactoferrin gibi daha birçok enzim ve daha birçok farklı madde bu hücreler tarafından salgılanır.

- Tükürük bezlerinde çok farklı özelleşmiş hücre tipleri bulunsa da esas olarak üç ana hücre tipi bulunur. Asini hücreleri salgılamada görev yapar ve epitelyal hücreler tükürük kanalcıklarını döşerler. Kasılma özelliği olan miyoepitelyal hücreler ise tükürüğün kanallar boyunca taşınmasında rol alır.

TÜKÜRÜĞÜN GÖREVLERİ

- Tükürüğün %99’una yakını sudan oluşur. %1’inden azı glikoproteinler, elektrolitler, mukus ve sindirimi başlatan enzimleri içerir. Yağ ve karbonhidratların sindirimini başlatan enzimler önemli görev yaparlar.

- Tükürük, çiğneme, yutma ve tat almada önemli görev yapar. Dil ve dişlerle ortak çalışarak besinin çiğnenmesi esnasında devamlı salgılanır. Bu sayede yutma da kolaylaşır. Tükürük salgıları olmasaydı yiyecekleri çiğnemek son derece zorlaşacak ve yutarken de lokmalar muhtemelen damağımıza yapışacaktı..

- Tükürük, yiyeceklerdeki kimyasal maddeleri dildeki tat hücreciklerine taşıyarak tat almayı da kolaylaştırır.

- Tükürük salgılanması ile ağız ve dişlerimiz devamlı yıkanmakta ve temizlenmektedir. Tükürük, ağız içinde ince bir tabaka oluşturarak dişleri ve ağız içini döşeyen hücreleri aşınma ve yıpranmaktan korur. Bu sayede ağız içinde ağrılı lezyonların oluşması önlenir. Uyurken ise tükürük salgılanması durur ve ağız içindeki bakteri, fungi, virüs gibi mikropların çoğalması ve zararlı hale gelmesi kolaylaşır. Yatmadan önce dişlerin fırçalanmasının önemimin çok büyük olduğu uzmanlarca vurgulanmaktadır. Diş temizliği Peygamberimizin (s.a.v) önemli bir sünnetidir..

- Vücut savunmasındaki rolünü de unutmayalım. İçeriğindeki bakterileri öldüren (antibakteryel) birçok farklı madde sayesinde vücudun savunulmasında azımsanmayacak rolü var.

- Tükürük bezlerinin çeşitli hormonlar salgılayabildiğini de hatırlatalım. Tat hücrelerinin büyümesini uyarmakla görevli bir hormon, bunlardan sadece biri.

- Bilim insanları insan ve hayvan tükürüğünde yara iyileşmesini kolaylaştıran EGF isminde bir madde keşfettiler. Ve tükürüğün fonksiyonlarına yara iyileşmesini kolaylaştırma da eklendi.

TÜKÜRÜK BEZLERİ ÇALIŞMAZSA NE OLUR?

- “Xserotomia” hastalığı olan insanlarda tükürük salgısı azalır. Bu sendrom bazı ilaçların yan etkisi olarak görülebileceği gibi yaşlılarda, sıvı kaybedenlerde ve sebebi bilinmeyen durumlarda da görülebilir.

- Bu hastalar yeme ve yutma güçlüğü yaşarlar, dişleri çürür, ağız içinde yaralar ve mantar enfeksiyonları görülür. Bu hastaların bir lokma ekmeği birkaç yudum suyla ancak yumuşatıp yutabildiği bilinir.

- Limondan söz edildiğinde ve yemekler düşünüldüğünde tükürük salgılanır ve ağzımız sulanır. Bunun sebebi, ekşi ve tuzlu yiyeceklerin bol miktarda tükürük salgılatması ve belleğimizde önceden yaşanan yeme olayı ile koşullanmadır. Yemek yeme beklentisi sonrası sinir sisteminin tükürük bezlerini uyarması ile salgılama artar.

Vücudumuzda hiç farkına varmadan gerçekleşen binlerce fonksiyonda olduğu gibi, tükürük salgılanmasında da “otonom sinir sistemi” görev aldığından istem dışı oluyor ve kontrol edemiyoruz.

TÜKÜRÜK TESTLERİYLE HASTALIK TEŞHİSİ

Günümüzde, tükürüğün biyokimyasal yöntemlerle analiz edilmesi yöntemi ile onlarca hastalığa tanı konulabiliyor. İmmün sistem bozuklukları, kalp damar hastalıları, şeker hastalığı, bazı kanser türleri gibi hastalıkların teşhisinde tükürük testleri kullanılıyor. Bu testler, ağızdan alınan küçük bir örnek ile iğneyle kan almadan yapılmakta. Belki de yakın gelecekte tükürük, çoğu hastalık için teşhis metodu olarak kullanılabilir.

Kaynaklar:

1. The functions of saliva. J Dent Res. 1987

2. Saliva as a diagnostic tool for oral and systemic diseases. J Oral Biol Craniofac Res. 2015

3. Role of saliva, salivary glands and epidermal growth factor on oral wound healing.Fogorv Sz. 2003

4. Salivary flow patterns and the health of hard and soft oral tissues. J Am Dent Assoc. 2008

5. Saliva Composition and Functions: A Comprehensive Review The Journal of Contemporary Dental Practice 2008