Çinko esansiyel mineral olup metabolizmanın temel fonksiyonlarının idamesinde yer alır. Doğal olarak bazı gıdalarda bulunur, ayrıca diyetle de dışardan alınabilir.
Çinko hücre metabolizmasının birçok safhasında etkin rol oynuyor. Yaklaşık 100 kadar enzimde katalitik aktivite için gereklidir. Peki, başka nelerde etkili bu çinko; mesela; yara iyileşmesi, protein sentezi, bağışıklık işlerinde aktif kullanımında önemlidir. Ayrıca hamilelik, çocukluklarda normal büyüme ve ergenlerde gelişme için, tat alma ve koku algılarının düzenli işleyişinde gereklidir.
Vücudumuz çinko depolarına sahip olmadığından; günlük ihtiyacımızı karşılamak için her gün düzenli belli miktarda çinko alınması gerekiyor.
Çinko Kaynakları Yiyecekler
Gıdalar çok geniş bir yelpazede çinko içerir. Deniz ürünlerinden istiridye en yüksek çinkoya sahiptir, daha sonra kırmızı et ve kümes hayvanları sırayla geliyor. Diğer iyi düzeyde çinko içeren yiyecek kaynakları; fasulye, fındık, deniz ürünleri, kepekli tahılların belirli türleri, ayrıca marketlerde bulunan çinko katkılı kahvaltılık tahıllar ve süt ürünleri...
Çinko hangi besinde ne kadar bulunuyor?
100 gr için; İstiridye 7 mg, Peynir 2-4 mg, Sığır eti 5 mg, Sütsüz çikolata 2 mg, Kuru fasulye 3 mg, Yumurta 1.5 mg, Mısır 2.5 mg, Brüksel lahanası 1 mg, Karides 2.3 mg, Brokoli 1 mg
Çinko Eksikliği
Çinko eksikliği gelişme geriliği, iştah kaybı ve bozulmuş bağışıklık fonksiyonu ile karakterizedir. Daha ağır durumlarda saç dökülmesi, ishal, cinsel olgunlaşmanın gecikmesi, iktidarsızlık, erkeklerde hipogonadizm, göz ve deri hastalıkları, kilo kaybı, yara iyileşmesinde gecikme, tat algılamasında anormallikler ve zihinsel fonksiyonlarda yetersizlik oluşabiliyor.
Peki başka kimlerde çinko eksikliği görülür?
Kuzey Amerika ülkeleri toplumlarında endemik olarak çinko eksikliği görüldüğü biliniyor. Bu, oralarda gıdalardaki çinko eksikliğine bağlanıyor.
Ameliyatla mide ve bağırsağının bir kısmı alınmış hastalarda emilim yetersizliği gelişir. Böyle kişilere dışarıdan ek çinko verilmesi gerekiyor. Bunun yanında kronik ishal, barsakta emilim bozukluğu, karaciğer ve böbrek hastalarında, şeker hastalarında, çinko eksikliği sık görülür. Hamile ve bebeğini emziren anneler bebeğin de gereksinimini düşünerek diğer zamanların iki katı çinko almalılar. Alkoliklerin %50’sinde çinko eksikliği görülüyor.
Çinko ve Sağlık
Şiddetli, hatta orta derecedeki çinko eksikliği, bağışıklık fonksiyonunu azaltıyor. Çinko; vücut geliştirmede ve T-lenfositleri etkinleştirmek için gereklidir. Bağışıklık fonksiyonunda bu denli yetersizlik gelişmesine neden olan düşük çinko alımı gelişmekte olan ülkelerde çocukların ve yaşlıların pnömoni (akciğer iltihabı) ve diğer enfeksiyonlara karşı neden bu kadar azalmış dirençleri olduğunu gösteriyor.
Yara iyileşmesi: Çinko cilt ve mukoza zarlarının bütünlüğünü korumaya yardımcı oluyor. Klinisyenler sıklıkla çinko takviyesi ile tedaviye başvurmaktadırlar.
İshal: Çalışmacılar, yoksul ülkelerde; Hindistan, Afrika, Güneydoğu Asya, Güney Amerika’da çocuklarda yetersiz beslenenlerin, çinko takviyesi aldıktan sonra bulaşıcı ishalin kısa sürdüğü deneyimini gözlemlemiş. Bu çalışmalarda çocuklarda çinko asetat, çinko glukonat veya çinko sülfat etkilidir.
Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF, şimdi ilk 6 ay içinde, 10-14 gün süren akut çocukluk ishal tedavisi için günlük çinko veya bebekler için 10 mg kısa vadeli çinko takviyesi (20 mg) öneriyor.
Soğuk algınlığı: Soğuk algınlığının şiddeti ve belirtilerin süresi üzerine çinko tedavisinin etkisi tartışmalıdır. Araştırmacılara göre çinko; doğrudan burun mukozasında virüsleri bağlayıp, çoğalımını engelliyor.
Plasebo (etkisiz, ilaç görünümlü madde) ile karşılaştırıldığında, çinko önemli ölçüde soğuk algınlığı belirtilerinin süresini azaltıyor.
Başka bir klinik, 273 katılımcıyı kapsayan deneysel çalışmada, soğuk algınlığında, çinko glukonat pastilleri plasebo ile karşılaştırıldığında önemli ölçüde hastalık süresini azaltıyor ama belirti şiddetine etkisinin olmadığı anlaşılmıştır.
Mevcut bilimsel verilere göre, çinko pastilleri, spreyler, burun jelleri, soğuk algınlığı tedavisi için kullanılabilir olduğu onaylamıştır.
Yaşa bağlı görme kaybı: Araştırmacılar, hem çinko hem antioksidanların retinada hücresel hasarı engelleyerek yaş ilerlemesine bağlı görme kaybını geciktirdiğini ileri sürüyorlar. Bir toplumsal çalışmada; yaşlı bireylerde günlük vitamin C, E ve 80 mg çinko takviyesinin yaşa bağlı gelişen göz hastalıklarını azalttığı bildiriliyor.
Demir ve bakır ile etkileşimi: Demir eksikliği anemisi dünya çapında ciddi halk sağlığı sorunudur. Takviye demir içeren gıdalar, önemli ölçüde çinko emilimini etkilemez. Ancak ek demir alımı çinko emilimini azaltabilir.
Ne Kadar Çinko Alınmalı?
Çinkoya olan ihtiyaç birçok faktöre bağlı. Çocukların ve gençlerin yetişkinlere oranla daha az, hastaların sağlıklı kişilerden daha fazla, stresli yaşayanların sakin kişilere oranla ihtiyaçları daha fazladır. Uzmanlar, yetişkinler için günde 15 mg öneriyor. Gebe ve emziren annelerin ihtiyacı biraz daha fazla.
Çinko ve Sağlıklı Diyetler
Dünya Sağlık Örgütü Diyet Yönergelerinden birinde sağlıklı bir diyet şöyle açıklanıyor:
İstiridye, kırmızı et ve kümes hayvanları mükemmel çinko kaynaklarıdır. Kuru fasulye, nohut, fındık ve badem de çinko içerir.
Düşük yağlı süt ve süt ürünleri, meyve, sebze, kepekli tahıllar iyi çinko kaynaklarıdır. Birçok hazır-kahvaltılık tahıllar çinko ile güçlendirilmiş bulunmaktadır. Yağsız et, tavuk, balık, fasulye, yumurta ve fındık, çinko içeriyor.
KAYNAKLAR
- http://tr.mydearbody.com/mineraller/cinko-minerali.html
- http://www. vitaminler.org/ cinko-faydalari.asp
- My Pramid (http://www.mypyramid.gov/)