Beynimizdeki Esnek Yapı
Beyin hücrelerinde çok sınırlı bir kendini yenileme özelliği yaratılmıştır.
Ara
Beyin hücrelerinde çok sınırlı bir kendini yenileme özelliği yaratılmıştır.
Beyin hücrelerinde çok sınırlı bir kendini yenileme özelliği yaratılmıştır. Beynin bazı bölgelerinde beyin hücreleri çoğalabilir; diğer bölgelerde ise beyin hücreleri normal şartlarda çoğalmazlar. Vücudumuzdaki birçok hücre, örneğin deri hücrelerinde olduğu gibi yenilenme ve çoğalma kabiliyetiyle yaratıldığı halde, beynimize bu özellik nerdeyse verilmemiştir.
Beynimiz yaklaşık 86 milyar nöron, yani beyin hücresinden oluşur. Doğumdan ölüme kadar bu hücre sayısında belirgin bir artış olmaz hatta yaşlılıkta sayı azalır. Ayrıca her bir nöronun 10.000 nöronla bağlantı kurabildiği düşünüldüğünde, beynimizde yaklaşık 1000 trilyon sinaptik bağlantının kurulduğu tahmin edilmektedir.
Genel olarak beyindeki nöronların sayı olarak fazla değişmediğini bilmemize rağmen, nöroplastisite kuramı beynin çok esnek bir yapıda var edildiğine işaret etmektedir. Nöronlarımızın sayısı artmasa da erişkin yaşlarda bile beynin yapısında kalıcı değişiklikler olabilmektedir.
Halbuki daha önceki bilgilerimiz yapısal değişikliklerin sadece çocukluk döneminde olabildiği yönündeydi. Şimdi anlaşıldı ki, beyindeki değişiklikler tek nöron seviyesinde olabildiği gibi, bazen çok daha büyük ölçekte de olabilmektedir.
Mesela, beyin hasarı durumunda hasarı biraz olsun iyileştirmek için beyin korteksinde, yani dış tabakasındaki nöronların bağlantıları yeniden şekillenir. Bazen davranışlar ve çevresel uyarılar gibi sebepler de beyinde değişikliklere yol açar.
Bilim adamları, nöronlarda görülen bu farklılaşmaları iki grupta ele alırlar:
1- Sinaptik plastisite, yani nöronlar arası bağlantılarda değişiklik.
2- Nonsinaptik plastisite, nöronların kendisinde olan değişiklikler.
Nöroplastisitenin en önemli sonuçlarından birisi beyin aktivitelerinin başka beyin bölgelerine de transfer edilebilmesidir. Örneğin beynin felç sonucu bazı bölgesel hareket fonksiyonları kaybolabilir. Böyle bir durumda uygun rehabilitasyon tedavileri ile beynin kaybolan bu fonksiyonu başka bir bölgeye transfer olabilir ve felçli uzva hareket kabiliyeti tekrar belirli bir ölçüde kazandırılabilir.
Bu konuyla ilgili ilginç olaylardan birisi “fantom uzuvlar” konusudur. Kol, bacak gibi uzuvlarını kaybedenlerde sık karşılaşılan bir durumdur bu ve hastaların kaybettikleri organlarını hissetmeye devam etmeleri ve hatta o uzuvların ağrılarını bile hissetmeye devam etmeleri anlamına gelir. Bunun sebebi uzuvlar kaybedildiği halde bu uzuvların hareket ve his gibi özelliklerini kontrol eden beynin ilgili bölümünün halen sağlam olmasıdır.
Bu tür hastaları inceleyen bir araştırmada, hastalardan kaybedilen uzuvlarıyla ilgili sanki uzuvları varmış gibi, hayalen de olsa imkânsız bazı hareketler yapmaları istendi. Bunu bazılarının başarabildiği görüldü. Buradan nöroplastisite konusuyla ilgili çok önemli bilgilere ulaşıldı. Beynimiz nöronlar arasındaki milyarlarca bağlantıyı yeniden yapılandırarak birçok değişik duruma ve hasarlara adaptasyon sağlayabilecek özelliklerle yaratılıyordu.
Yine beyindeki nöroplastisite ile ilgili yapılan ilginç araştırmalardan bir kısmı meditasyon konusunda gerçekleştirildi. Birçok çalışma meditasyon ile beynin kortikal yani en dış tabakası ve gri maddesinde değişikliklerin olduğunu gösterdi. 2000 yılında Harvard Üniversitesinde yayınlanan bir çalışma uzun süreli meditasyon ile kortikal bölgede kalınlık artışı olduğunu gösterdi. *********Daha sonra Dalai Lama ile yapılan araştırmada uzun vadede ve kısa sürelerle yapılan meditasyon pratiğinin beynin dikkat, anksiyete, depresyon, korku, sinirlilik ve hatta vücudun otomatik iyileştirme sistemi gibi bazı özellikleri kontrol eden beyin bölgelerinde önemli değişiklikler olduğu gösterildi. ******** Yaşlandıkça beynimizin gri maddesinin azaldığı düşünüldüğünde meditasyon gibi pratiklerin beynin gri maddesinin artmasına yol açması, beynin yaşlanma etkisinin azalmasına yol açması yönünde olacağı sanılmakta. Meditasyon gibi uygulamalar genellikle uzak doğu dinlerine mensup olanların yaptıkları pratikler. Tabii araştırmacılar meditasyonunun nasıl bu tür değişikliklere yol açtığını da inceliyor. Meditasyon yapanlar her gün belirli bir süre konsantre olarak belirli bir düşünceye, vücudun bazı yerlerine veya nefes alıp verme gibi bazı hareketlerine odaklanır ve aynı kelimeyi sürekli tekrar ederler. Aslında beyin aktivitesi olarak olayı değerlendirdiğimizde durum budur.
Buna benzer bir beyin pratiği aslında biz Müslümanların konsantre bir şekilde ve huşu ile namaz kılmalarında da vardır. Her gün belirli süreler düzenli şekilde zikir ile meşgul olanlarda da benzeri bir deneyim oluşur.
Belki de geçmişteki bazı hak peygamberlerden öğrendikleri bu tür uygulamaları, özü değiştirilmiş de olsa devam ettiren uzak doğulular, beyinlerinde oluşan bu olumlu değişikliklerden faydalanmaktalar. Namaz veya zikirle vakit geçiren biz Müslümanlar da çok büyük ihtimal benzeri ve belki de daha ileri seviyede değişiklikleri yaşamaktayız ama asıl daha önemli olan bunu Allah için yapmaktayız.
2015 yılında yapılan bir araştırmada namaz kılma sırasında beyin aktivitesinde önemli değişiklikler olduğu ABD’li bilim adamları tarafından gösterildi. Ancak bu tür araştırmaların çoğunun uzak doğudaki meditasyon, yoga benzeri pratiklerin üzerine yoğunlaşmış olması nedeni ile İslam dünyasında benzeri araştırmaların bizde de yapılması için Müslüman bilim adamlarına önemli görevler düşüyor.
Referanslar:
1- Forever Young(er): potential age-defying effects of long-term meditation on gray matter atrophy.
2- Journal of Physiology-Paris. Available online 19 August 2015. A case series study of the neurophysiological effects of altered states of mind during intense Islamic prayer.
3- eCollection 2015. Mechanisms and Functional Significance of Stroke-Induced Neurogenesis.
4- https://en.wikipedia.org/wiki/Neuroplasticity
Literatürde erteleme davranışı veya “Procrastination” olarak da bilinen erteleme hastalığı; bir kişilik…
Vücudumuzdaki lenf sistemimiz, hücrelerarası sıvıdaki fazla sıvı ve protein gibi atıkları toplayıp…
Reader’s Digest dergisinin bir sayısında kuşları konu alan bilimsel bir makalede şöyle…
Parçacık fiziği araştırmacıları 50 senedir görünen âlemin görünmeyen yüzünü araştırıyor, yeni bir…
Lisedeyken geometri dersi en çok “sevdiğim” derslerdendi. Derse en çok katılan, en…
Müziğin çocuk gelişimindeki rolünü inceleyen çalışmaların ilginç sonuçları var. Bu alanda yapılan…