İnsanların duydukları ve sorgulamadan doğru saydığı yüzlerce “bilgi ve söylenti” var. Bunlar çoğunlukla zararsız, durumu kurtarmak için söylenen şeyler olsa da ciddiye alındıklarında bazı hassas insanları da etkileyebilmektedirler…
Bu durum tam da “birisi yalan söylemiş, sonra dönmiş kendi inanmış” ya da “bir deli kuyuya taş atmış, kırk akıllı çıkaramamış” sözlerini doğrulayan cinsten.
Şimdi bunlardan bazılarını aktaralım.
“Kolomb, dünyanın çevresinde yol alıncaya dek, herkes dünyanın düz olduğuna inanıyor”muş.
Bu bilgi doğru değil.
Bazı insanlar dünyanın düz olduğuna inanıyordu—hâlâ inananlar da var—ama eski çağlardan beri temel inanç ve kabul, dünyanın küre olduğu şeklindeydi. Zaten Magellan da bunu kanıtlamak için yola çıkmış ve yolda ölmüştü.
***
“İnsanlar beyinlerinin %5’ini kullanır”mış.
Çok söylenen, hatta hakkında filmler bile çevrilen bu iddia, bilimsel açıdan da doğru görünmemektedir. Eldeki veriler, bu fikrin yanlış olduğuna işaret etmektedir.
Bu iddianın ilk çıkış noktası, 1890’larda Harward Üniversitesi’nde yapılan bazı araştırmalardır. O çalışmalarda, insanların beyinlerini tam kapasite kullanmaları halinde IQ (zeka katsayısı) değerinin 250’ye ulaşabileceği, ancak toplumun sadece %3’ünün bunu başarabildiği belirtilmiştir. İşte bu tespit zamanla şekil değiştirerek, “insanların beyinlerinin sadece %3’lük kısmını kullandıkları” şeklinde bir efsaneye dönüşmüştür.
Zaten son zamanlarda gelişen görüntüleme teknikleri, bu iddiayı açıkça çürütmektedir. Pozitron Emisyonlu Tomografi (PET) ve Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (fMRI) gibi yollarla artık biliyoruz ki, beynin en sakin hali sanılan uykuda bile, hemen her bölgesinde belli bir miktar aktivite vardır.
***
“Bir demiryolu rayına bozuk para koymak bile bir treni yoldan çıkarabilir”miş.
Yok artık dedirtecek cinsten bir uydurma daha…
Aslında bir bozuk paranın treni raydan çıkaramayacağını herkes kolaylıkla anlayabilir. Böyle bir durumda, tren parayı dümdüz edip geçer. Elbette siz bunu denemeyin; çünkü hem bir şey öğrenmemiş, hem de kamu malına zarar vermiş olursunuz ki, sonra hakkı olan herkesten helallik almak zorunda kalırsınız.
***
“Su, kuzey yarım küredeki giderlerde saatin tersi yöne, güney yarım kürede saat yönüne dönüp, ekvatorda dümdüz iner”miş.
Bu da asılsız bir söz. Çünkü su her yerde döne döne gider.
Gerçi, Coriolis kuvveti, rüzgar düzenlerinin ve siklonların hareketinde rolü olur, ama bir kaptaki suda etkisi görülemez.
Coriolis kuvveti, dönen bir platformun merkezinden karşı tarafına yürümeye çalışan biri tarafından anlaşılabilir. Yürümek istediği tarafa doğru dik açıyla itildiğini görür. Benzer şekilde, dönen yer kürenin yüzeyi üzerinde hareket eden hava, kuzey yarım kürede hareket yönünün sağına, güney yarım kürede soluna saptırır. Bu saptırma gücüne coriolis kuvveti denir.
***
“Balıkların hafızaları yok”muş.
Bu kuru bir iftiradır, sakın inanmayın!..
Balıkların sadece üç saniye hatırlayabildikleri efsanesinin tersine, balıklar renkli desenleri tanıyıp bir hedefe ulaşmak için kullanabilirler. Üstelik bunları üç ay sonra da hatırlarlar.