Kuş Göçlerindeki Rahmanî Tasarruflar

Hayvanlar arasında göklerin hâkimi hiç şüphesiz ki kuşlardır. Kuşlar, bitkilerin polenlerinin ve tohumlarının yayılması, böcek, yılan, fare gibi zararlıların popülasyonlarının dengelemesi, çeşitli hayvan leşlerinin ortadan kaldırılıp, hastalıkların yayılmasının önlenmesiyle vazifelendirilmiş hayvanlardır. Yeryüzünde 10.000 civarında kuş türü yaşamaktadır. Türkiye’deki kuş türü sayısı 487 olarak tespit edilmiştir.

Kuşların dişleri yoktur ve bunun yerine gagaları vardır. Vücutları tüylerle kaplıdır. Sıcakkanlı hayvanlar olup, kanatları vardır ve çoğu uçabilir. Çeşitli kuş türlerine uçabilme, yüzebilme ya da koşabilme yeteneği verilmiştir. Hayatlarının farklı evrelerinde bir yıllık periyotta farklı mevsimlerde yüzlerce hatta binlerce kilometre yol kat ederek denizleri, çölleri veya yüksek dağları bir uçtan diğer uca geçerek, üremek ya da kışlamak amacıyla uzun mesafelere gidebilirler. Göçmen olmayan kuşlar ise bütün yıl boyunca aynı bölgede bulunurlar.

Her yıl milyonlarca hayvan kendileri için daha uygun kaynaklar bulmak ve kötüleşen çevre şartlarından (besin azalması ve temperatür değişimleri gibi) uzaklaşmak için bulundukları bölgeden daha uygun şartlara sahip alanlara doğru göç ederler. Göç hadisesi, kelebekler ve diğer böcekler, memeliler, deniz kaplumbağaları ve balıklarda da görülmesine rağmen hiçbiri kuşların göçleri kadar kapsamlı değildir. Öyle ki, kuşların topluca gerçekleştirdikleri göç küresel ölçekli olup, bazı türlerin göçleri esnasında gidiş ve dönüş de hesaba katıldığında 30.000 km’yi bulmaktadır. Kuşlarda göç zamanlaması onlara Allah’ın (cc) verdiği biyolojik iç saat ile ayarlanmaktadır. Kuşlardaki biyolojik iç saat, fotoperiyodik (gün uzunluğu yani güneşin doğuşundan batışına kadar geçen sürenin uzunluğu) etkilere bağlı olarak gerçekleşen mevsimsel etkilere göre programlanmıştır.

Uçma hadisesi için birim zamanda daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulur. Kat edilecek uzun mesafe nedeniyle en ekonomik enerji kaynağına ihtiyaç vardır. Uçma esnasında hava direncini azaltmak ve minimum enerji ile maksimum mesafe kat edebilmek için kuşların vücutları iğ biçiminde yaratılmıştır. Diğer taraftan iskelet sistemlerindeki kemikler içi boşluklu olarak yaratıldığı için oldukça hafiftir. Mesela frigat kuşlarının kanat açıklığı 2.1 m olmasına rağmen iskeletleri 114 gram kadardır.

Kuşların kemikleri içi boşluklu olarak yaratılmıştır

Allah (cc), kuşlara kanatlar vermiştir. Vücut ısısının korunması ve aerodinamik bir yapı kazandırılması için vücutları tüyler ile kaplanmıştır. İçi kısmen boşluklu olarak yaratılan kemikleri, onların hafif ve kuvvetli bir yapı kazanmaları, havada süzülmek ve uçmak için en ideal şekli almaları için oldukça önemlidir.

Kuşlar sıcakkanlı hayvanlar olarak yaratılmış olmalarının yanı sıra onlara çok etkili bir solunum, kalp-damar ve metabolik sistemleri verilmiştir. Bu sistemler, onları yaratan Zat’ın sonsuz ilim ve hikmetinin göstergeleridir. Bu sistemlerle bir taraftan kanat kaslarına ihtiyaç duydukları yüksek enerji, oksijenli solunumla temin edilirken, diğer taraftan metabolik atıklar hızla uzaklaştırılarak sporcularda görülen kramp benzeri ağrıların oluşması önlenir.

Kuşlarda görülen etkili gaz alış-verişi, deri ve vücut duvarları arasında ve de kemik boşluklarında olduğu gibi göğüs ve karın boşlukları boyunca yerleştirilmiş olan hava keseleri vasıtasıyla da gerçekleştirilir. Akciğerler ile bağlantılı olan bu hava keseleri, havadaki oksijenin etkili bir şekilde vücuda alınmasını sağlar. Bu özellikler, uzun menzilli göç yapacak kuşlar için eşsiz bir donanım ve performans sağlanması bakımından son derece önemlidir.

Tesadüflere yer bırakmayacak şekilde, çok ince mühendislik hesaplarını gerektiren kuşlardaki bu donanımların, onların ihtiyaçlarını bilen Allah (cc) tarafından yapılıp, işletildiği aşikârdır. Diğer taraftan, kuşlarda günlerce ve hatta aylarca yiyecek almadan hayatın idame ettirilmesi ve yolculuk esnasında ihtiyaç duyulan enerji kaynağı için yeterli yağ depolanmasının nasıl gerçekleştirildiği halen daha tam olarak çözülememiştir.

Uçuş şampiyonu çubuk kuyruklu çulluk, Limosa lapponica

Günümüzde kuşların göç rotaları onlara takılan çipler vasıtasıyla uydudan izlenebilmektedir. Ornitologlar yani kuş bilimcilerin bilimsel adı Limosa lapponica olan çubuk kuyruklu çullukun (Bar-tailed Godwit) erkek bireylerinin göç rotasını takip için yaptıkları çalışmada, vücuduna elektronik çip takılan bu kuşun 16 Eylül 2020’de Alaska’daki çamurluk alanlardan ayrılıp, hiç durmaksızın uçarak, 12.200 km (7.580 mil) yol kat ederek Pasifik Okyanusu’nu geçtiği ve Yeni Zelanda’ya ulaştığını tespit etmişlerdir. Yapılan hesaplamalara göre bu uçuş esnasında zaman zaman saatte 88.5 km hıza kadar ulaştığı tespit edilmiştir.

Göç öncesi enerji yönünden zengin besinler (yüksek yağ içerikli meyveler ve tohumlar) ile beslenen kuşlarda vücut ağırlığı iki katına çıkarılır ve bunun %60’a yakını yağdır. Göç esnasında poliansature yağlar bilhassa linoleik asit (omega 6 yağ asididir) ve linolenik asit (omega 3 yağ asididir) gibi esansiyel yağ asitlerine ihtiyaç duyar. Kuşun vücudunda üretilemeyen bu yağlar (omega 3 ve omega 6 yağ asitleri) Allah’ın onlar için hazırladığı gıda maddelerinden temin edilir. 

Ayrıca uçuş esnasında metabolik reaksiyonlar sonucunda oluşabilecek serbest radikallerin zararlı etkilerinden korunmaları için antioksidan kapasitesi yüksek olan E vitamini ve anthosiyanin içeren meyve ve besinlerle de beslenirler. Mesela sonbahar göçü esnasında konakladıkları bölgelerde bu tür gıda maddeleri, Rahmanî ve şefkatli bir tecelli olarak, onların beslenmeleri için çeşitli çalıların meyvelerinde hazırlanmıştır.

Göçten önce aşırı beslenme (hiperfaji) ve kilo almayla eş zamanlı olarak sindirim organlarının (mide, taşlık ve ince bağırsağın) küçültülerek yeniden yapılandırılması, maksimum düzeyde beslenme ve göç uçuşu esnasında ihtiyaç duyulan enerjinin temini Rahmanî bir planlamanın eseri olup, asla tesadüflerle izah edilemez.

Yaratılış harikası olan bu hayvanlarda hikmetin bir eseri olarak uçuş öncesi Alaska’da yaklaşık iki ay beslenen çubuk kuyruklu çulluk erkek bireylerin enerji depoları artırılırken, sindirim organları küçültülmektedir. Egzersiz organlarının boyu ve kapasitesinin ise artırıldığı düşünülmektedir.

Kuşlar Uçuş Rotalarını Nasıl Buluyorlar?

Kuşların yıllık göçler esnasında kullandıkları yollar uçuş rotası olarak isimlendirilir. Bilim adamları kuşların uçuş rotalarını nasıl bildiklerini tam olarak çözememişlerdir. Ancak Allah’ın (cc), kuşlara verdiği dahili bir küresel konumlandırma (GPS) sisteminin var olduğunu düşünmektedirler. Bunun için gündüz uçuşlarında güneşin, geceleri ise kutup yıldızı ya da kuzey yıldızı gibi yıldızların konumundan faydalandıkları tahmin edilmektedir. Kuşların gözleri ile beyni arasında adeta bir pusuladaki gibi hangi yönün kuzey olduğunu belirleyen bir sistem olabileceğini düşünmektedirler. Diğer taraftan kuşun iç kulağındaki nöronlarda bulunan eser miktardaki demirin de yön bulmada kullanıldığı varsayılmaktadır. 

Şaşırtıcı olan bir diğer durum da yön bulmada ve kuşun konumunu tam olarak belirlemede kuşun gagasın da kullanıldığı yönündedir. Kuşların gagasının beyinle irtibatı trigeminal sinir ile sağlanır. Bilim adamları bu sinire, dünyamızı çepeçevre saran manyetik alanı algılanma yeteneği verildiğini tespit etmişlerdir. Çünkü manyetik alan kutuplarda çok güçlü olup, bu güç ekvatora doğru gidildikçe zayıflamaktadır.

Kaynaklar:

1. Bacak, E., Güngör, U., Arslangündoğdu, Z. (2019). Gala Gölü Kuşları. Edirne: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Edirne Şube Müdürlüğü.

2. Battley, P.F. et al. (2020 ). Interacting Roles of Breeding Geography and Early-Life

3. Settlement in Godwit Migration Timing .Front. Ecol. Evol., 17 March 2020 https://doi.org/10.3389/fevo.2020.00052

4. George W. Cox. (2010). Bird Migration and Global Change. Island Press 305pp.

5. Mills, D. (2019). Canlılar Kitabı, Yeryüzündeki Yaşamın Görsel Ansiklopedisi. Çeviri: Karahisar Turan, S. Tübitak Popüler Bilim Kitapları. 304 s.

6. Piersma, T., Robert E. Gill Jr. R.E. , Daniel R. Ruthrauff, D.R. (2021). Physiomorphic

7. Transformation in extreme endurance migrants: Revisiting the case of bar-tailed godwits preparing for trans-pacific flights. Front. Ecol. Evol., 17 June 2021 https://doi.org/10.3389/fevo.2021.685764

8. Rappole, C. H. (2013). The Avian Migrant. The Biology of Bird Migration. 458pp.

9. Spiecker, Lisa, et al. “Endless skies and open seas–how birds and fish navigate.” Neuroforum 27.3 (2021): 127-139.

10. Editor: Williams, D.T. (2021). What Is a Bird?: An Exploration of Anatomy, Physiology, Behavior, and Ecology. Princeton University Press.

11. https://www.nationalgeographic.com/animals/article/bird-migration-one-of-natures-wonders-heres-how-they-do-it (14 Kasım 2021).

12. https://www.nationalgeographic.org/media/how-do-birds-navigate/ (14 Kasım 2021).

13. https://www.amherst.edu/system/files/media/1394/mag1.pdf (14 Kasım 2021).

14. https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/86385-longest-non-stop-migration-by-a-bird (14 Kasım 2021)