İnsanoğlunun “Ekran” ile İmtihanı

“EKRAN” maceramız “ilk sessiz film”in çekildiği 1895 yılında başlar. Amerika’da başlayan bu süreçte, bu sessiz filmler o kadar ilgi görür ki 1927 yılında çevrilen ilk sesli film, önce büyük bir tepki ile karşılanır.

Sesin filmlere hiç uygun olmadığını düşünenler çoğunluktadır. Fakat çok geçmeden sesin sinemayı tamamlayan bir unsur olduğu genel kabul görür.

 

Sessiz Ekrandan Sesli Ekrana

İzleyici sayısı daha da artmış, Hollywood’u oluşturan büyük firmalar, büyük bütçeler ve büyük hasılatlar, konunun bir sektör haline gelmesine ve bu yolla tüm dünyaya yayılmasına neden olmuştur.

Bu önce Amerikalıların, kültürlerini diğer ülkelere aktarmasına, sonrasında ise diğer ülkelerin zenginliklerini sömürüp, kendi ülkelerine aktarmalarına olanak sağlar.

İnsanlardaki bu ekran tutkusu diğer zararlı ve tutkulu alışkanlıklardaki gibi bir bağımlılığa neden olmakla kalmaz, bu ekranlar, “Toplum mühendisliğinin çok kolay yapıldığı” bir mecraya dönüşür.

Bu durumu daha da vahim hale getiren ise diğer bir EKRAN’ın, televizyonun icadı olur.

1950’lerin başında nerede ise 30 yıldır her evde başköşede olan radyonun yerini çok daha heyecan verici olan televizyon alır. Hatta o yıllarda televizyonların çok küçük ve siyah beyaz olmasından dolayı görüntü netliği sağlamak için evlerde ışıklar söndürülmektedir ve bunun esprisi bile yapılmaktadır:

“Eskiden kimin evde olduğunu ışıklarının açık olmasından anlayabilirdiniz; şimdi ise ışıklarının kapalı olmasından anlaşılıyor.”

 

Kişisel Ekran Dönemi

Ve 1981 yılında IBM ilk kişisel bilgisayarı üretir.

Bilgisayar ekranı, bu tarihten itibaren çok büyük değişiklikler göstererek bugünkü akıllı telefonlara kadar ulaşır ve herkesin evine, işyerine girmekle kalmaz cebine de girerek kolay kullanılabilen ve taşınabilen bir ekran olarak, daha çok fazla insana ulaşır. Artık sinema, televizyon ve bilgisayar ekranları tek bir ekranda; “AKILLI TELEFON”da bir araya gelmiştir. Fakat bununla da yetinilmez ve yeni bir ekran için çalışmalara başlanır. İnsan ile ekranın tek vücut olduğu bir EKRAN: METAVERSE.

Metaverse konusunda çalışmalar devam ederken, yenilikte hız kesmemek ve boşluk bırakmamak adına devreye Yapay Zeka Sohbet Robotları olan Chatbot’lar girer. Bu robotlar yine bir EKRAN aracılığı ile kendisine sorduğunuz soruları karşınızda bir insan varmış gibi cevaplayabilmekte, hangi dilde yazdığınızı anlayabilmekte, sizin için açıklayıcı yazılar oluşturabilmektedir. Bunun yanında farklı programlama dillerinde programlar yazmakla kalmayıp, hataları dahi ayıklayabilmektedir. (Chatbotlar, İnsan-insan iletişimini olabildiğince azaltarak, insan-makine iletişimini artırma amacına her geçen gün daha da katkı sağlayacağa benziyor.)

 

Ekranın Hakkını da Vermeli

Evet dünyadaki her şey gibi ekran da ne tamamen kara ne de tamamen aktır. Ekranın iyi ya da kötü oluşu onu nasıl kullandığınıza bağlı. Olumsuz bilgilerin, vesveselerin, fitnelerin vb taşındığı bir platform olarak belki nice insanın hem dünyasını hem de ahiretini karartabileceği gibi; güzel bilgilerin, insani değerlerin, imani ve ahlaki konuların öğretildiği, telkin edildiği bir zemin olarak da nice insanın hem dünya hem de ahiret hayatlarının kurtulmasına vesile olabilir ve olmaktadır.

Ayrıca şunu da unutmamak gerekir ki, insanlık tarihi boyunca, toplumun tüm kesimlerinin bilgiye ulaşması hiç bu kadar kolay ve yaygın olmamıştı. Günümüzde her insan, istediği bilgiye EKRAN sayesinde çok kolay ulaşmakta, kendini geliştirme, hatta meslek öğrenme konularında çok rahat istifade edebilmektedir. Ayrıca, hem yetişmiş insanlar, hem de yetişmiş insanlardan istifade etmek isteyen insanlar için EKRAN bulunmaz fırsatlar sunmaktadır. Yani aslında EKRAN, hayra kullanıldığında, insanın potansiyelini ortaya koymasına muazzam katkıda bulunmaktadır. İnsanlık tarihi boyunca böyle yaygın bir imkan ilk defa hayata geçmiştir.

 

Hayatımızdaki Ekran

Ekranın olumlu katkısı olmasına karşı, peki bu imkan gereği gibi değerlendiriliyor mu? İşte bunun cevabı çok da iç açıcı değil.

İnsanlara hükmetmek ve onları ekran karşısında tutabilmek için hiçbir fedakârlıktan kaçınılmamış, bilimsel araştırma ve çalışmalara büyük paralar ve büyük emekler harcanmıştır ve harcanmaya devam edilmektedir.

Çekilen film ve dizi sayısının haddi hesabı yoktur.

Bu kadar bilimsel çabayı, emeği ve parayı nedense “dünyada bir tek aç insan kalmasın, iç-dış bütün savaşlar son bulsun, dünya sağlıklı bir gezegen olarak kalsın, her insan eğitimden nasibini alsın” diye kullanmak bir türlü mümkün olmamaktadır. 

İnsanların ahlaki ve insani değerlerindeki olumsuz değişimler EKRAN ile büyük bir ivme kazanır. “Tek gözlü” diye onun DECCAL olduğunu iddia edenler bile çıkar.

Baskı rejimi ile robotlaşmış bir toplumu ve itfaiyecilerin yangın söndürmek yerine kitap yakmakla görevlendirildiği totaliter bir düzeni anlatan, “FAHRENHEİT 451”in yazarı RAY BRADBURY, öncesinde kendisine bu roman için ilham veren SON YAYA isimli bir öykü yazar.

Televizyonun büyük bir heyecan oluşturduğu o yıllarda, evlerin ışıklarının televizyon ekranını daha net görmek için söndürüldüğü dönemi hicveden distopik bir öyküdür bu.

O zamanki sosyal yaranın gelecekte ulaşacağı boyutları kurgulayan bu öykü, bir uyarı niteliğindedir ve yazıldığı tarihten tam yüz yıl sonra, 2052 yılında geçmektedir.

Öykü, Leonard Mead adında bir adamın gece çıktığı yürüyüşte başına gelen bir olay üzerine kurgulanmıştır.

Sisli bir sonbahar gecesinde herkes evlerinde, bir ekranın karşısında iken, kahramanımız evinin yakınındaki bir caddede beton yığınlarının arasından bile olsa ay ve yıldızları görerek yürümeyi alışkanlık haline getirmiştir.

Yürüyüşlerini gece yarısından önce bitirmektedir. Fakat genelde yalnızdır ve ondan başka yürüyen bulunmamaktadır.

Evlerin yanından geçerken ekranların ışığı ile oluşan insan gölgelerini hayaletlere, evleri ise mezarlara benzetir.

Adeta bir mezarlıktan geçmektedir.

O gece bir polis aracı yanında durur.

İnsansız bir polis aracıdır bu.

3 milyonluk şehre birkaç polis aracı yetmektedir.

Suç oranı çok azalmıştır.

Polis aracı, kahramanımıza neden yürüdüğünü, buna neden gerek duyduğunu, evinde görüntülü bir ekran olup olmadığını sorar.

Mesleğini sorduğunda “yazarlık” diye cevap verince polis aracı, onu kayıtlara “mesleği yok” olarak geçer.

Zaten artık dergi ve gazete ya da kitap okuyan kalmamıştır.

Polis aracı, kahramanımızın diğer sorulara verdiği cevapları da yeterli bulmaz.

Özellikle yürüme sebeplerini ve görüntülü bir ekranının olmamasını olumsuz olarak değerlendirir.

Hatta eskiye özlem duyan biri olduğu tespitinde bulunur ve ondan araca binmesini ister.

Böyle bir durumda onu “Geçmişe Özlem Eğilimleri Üzerine Psikiyatrik Araştırma Merkezi”ne götürmesi gerektiğini söyler.

İtiraz etmesi durumunda vurmak zorunda kalacağını söyleyerek tehdit etmesi üzerine kahramanımız, denileni yapar.

 

“Bu Böyle Sürerse…”

Günümüz yazarlarından NEİL GAİMAN’a göre, RAY BRADBURY’nin henüz 1952 yılında iken, 2052 yılına doğru “Ekran Çağı”nın geleceğini, okumayı sona erdirebileceğini, kitap, dergi ve gazetelerin satılamaz hale geleceğini ve hatta olanların da toplanıp yakılacağını, ekrana fazla zaman ayırmayanların ve geçmişe özlem duyanların sakıncalı addedileceğini öngörmesinde ona şöyle bir cümle ilham sağlıyor: Bu böyle sürerse…

Çünkü Bradbury, “Bu böyle sürerse… artık kimse yürümeyecek” diye düşünür ve “Son Yaya” öyküsünü yazar. Artık kimse kitap okumayacak diye düşünür ve “Fahrenheit 451” romanına başlar.

“Bu böyle sürerse…” ifadesinin, geleceğin nasıl şekilleneceğine yönelik en iyi tahminleri yapmak için de çok verimli bir ifade olduğunu söylüyor Neil Gaiman ve kendisi de bu ifadeyi kullanarak insanı ürküten şöyle bir tahminde bulunuyor:

- Bu böyle sürerse, dünyanın her yerinde metin iletileri ile veya bilgisayarlarla iletişim kurulacak ve iki insanın birbiri ile doğrudan makine-ekran kullanmadan konuşması yasaklanacak. (Acaba, Chatbotlar’ın, bu öngörüyü kısmen karşıladığı söylenebilir mi?)

Aynı ifade ile başlayan bir tahminde bulunmam gerekirse ben de şunu söyleyebilirim:

- Bu böyle sürerse, insan, “ömrü EKRAN karşısında geçen” bir varlığa dönüşecek. Herkes her şeyi bilecek, bilgin olacak fakat bilgelik ortadan kalkacak. Saygı, sevgi, vefa, edep, haya, kanaat ve yardımlaşma gibi insani değerlerimiz tarihe karışacak. Küçüklerini sevmek, büyüklerini saymak bile “cahillik” sayılacak.

Siz ne dersiniz; ya bu böyle sürerse?