Osmanlı, Amerika’yı Neden Fethetmedi?

Barbaros Hayreddin komutasındaki Osmanlı Donanması Preveze’de muhteşem bir zafer kazanmış ve Akdeniz’i İslam Gölü’ne çevirmişti.

15. Yüzyılda dünyanın en güçlü donanması Osmanlı’da bulunuyordu. Batılı kaynaklarda yer verilmemesine rağmen Cenovalı denizci Kristof Kolomb da, Osmanlı’nın bu gücünden faydalanmak için devrin padişahı II. Bayezid’e başvurmuştu.

1900’lü yıllara ait Osmanlı kaynaklarında yer alan Amerika haritası.

Seyahat için Sultan II. Beyazıd’dan yardım istediğinde, Osmanlılar kıtayı bildikleri için pek iltifat etmemişlerdi.

Kastilya Kraliçesi Isabel, Kolomb’u sefere yolcu ederken.

Çünkü Osmanlı denizcileri 15. yüzyılda Amerika’nın doğu kıyılarına kadar gitmişler ve bugün Türk adını taşıyan Büyük Türk Takımadaları’nın ilk kâşifi olmuşlardı. 

 

Büyük Türk Takımadaları ve Rodrigo

Sultan Bayezid, maddî destekte bulunmasa da, Osmanlı’nın Akdeniz’deki en mahir korsanı/denizcisi Kemal Reis’in yakın arkadaşlarından Rodrigo’yu (Rodriges de Triane), Kolomb’un hizmetine vererek ona yardım etmişti.

Batı kaynaklarında yer alan Sultan II. Bayezid’in bir portresi.

Rodrigo’nun, muhtemelen daha önce de Amerika’nın doğu kıyılarına ve Türk Adalarına kadar gitmiş olduğu kaynaklarda zikrediliyor.

 

Osmanlı Antilya Adıyla Biliyordu!

Piri Reis (1465/1470-1554) de, 855 sayfalık dünyanın ilk denizcilik kılavuzu niteliğindeki meşhur Kitâb-ı Bahriye’sindeki kayıtlara göre, Amerika’nın, Osmanlı adına resmen keşfinin, Kolomb’tan 29 yıl önce 1463 yılında gerçekleştiği ve “Antilya” ismiyle kaydedildiği anlaşılıyor.

Amerika’dan Antilya ismiyle bahsedildiği Kitabı Bahriye’nin giriş kısmı

Piri Reis’in Amerika’yı da gösterdiği sırlarla dolu haritasının bir parçası

Piri Reis, kitabın 77-85. sayfalarında bu kıtayı anlatmıştır. Ve şöyle demiştir: 

“Bahr-i Mağrip (Büyük Okyanus), Septe Boğazı’ndan batıya doğru 4 bin mil eninde ulu bir denizdir. Bu denizin bir ucunda da Antilya Kıtası bulunmaktadır.”

 

Barbaros’un Muhteşem Teklifi

Tarihçi Esat Efendi, “Hulâsa-i Ahval-i Tunus ve Garp” adlı kitabının 400. sayfasında, Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin Paşa’nın (1478-1546), devrin kudretli padişahı Muhteşem Kanunî’ye yazdığı çok ilginç bir mektuptan bahsediyor.

Barbaros Hayreddin Paşa’yı Kanuni’ye biat ederken gösteren minyatür.

Mektupta, Hayreddin Paşa, “Amerika’nın fethedilmesi için” padişahtan müsaade istiyor. Padişah da bunu, Sadrazam Pargalı İbrahim Paşa’ya soruyor ve değerlendirmesini istiyor.

Kanuni’ye ‘Amerika’yı fethedelim!’ diyen Hızır Hayreddin Reis.

Deryaların Kaptanı Barbaros, zaferden zafere yelken açıyordu.

Hayreddin Paşa’nın Sancağı.

O da; “Ülkemize çok uzak olduğu için hiç teşebbüs edilmemesi gerektiğini” rapor ediyor.

Konuyla ilgili söz konusu kaynak dışında başka bir kaynak ve kayıt—hâlihazırda—bulunmuyor.

Dolayısıyla, bu proje, fikir planında kalıyor. Bir daha üzerinde duruldu mu bilmiyoruz. Zira buna dair kaynaklarda bir kayıt mevcut değil.

Ama ya—başarısız da olsa—sefer düzenlenmiş ve fetih—geçici de olsa—gerçekleşmiş olsaydı? Hayali bile insanı heyecanlandırıyor değil mi?

 

Neden Vazgeçildi?

Muhtemelen, büyük masraf gerektireceği ve fethedilse bile aradaki mesafeden dolayı hâkimiyeti korumanın (Yemen gibi) zor olacağı düşüncesi bunda etkili olmuştu.

O sıralarda Osmanlı’nın, bilhassa Hint Okyanusu’na 1538-1553 arasında üst üste maliyeti yüksek seferler düzenlemesi ve istediği sonuçları tam olarak alamamasının da, bu kararda muhtemel bir tesiri olabilir.

Sonuç itibariyle Osmanlı, Hint Okyanusu ve Amerika gibi okyanus ötesi uzak kıtalara seferler düzenleyip gücünü ve himmetini dağıtmaktansa; Akdeniz, Karadeniz gibi kendi ana toprakları içinde veya çevresinde yer alan denizlere ve topraklara seferler düzenlemeyi—daha kârlı, masrafsız, kolay, stratejik ve uzun vadeli olması hasebiyle—yeğlemiştir.

 

Kaynakça:

1. Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, Türk Tarih Kurumu, İstanbul, 1935.

2. Afet İnan, Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1974.

3. Esat Efendi, Hulasa-i Ahval-i Tunus ve Garp, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nu. 10803.

4. Hasan Tahsin Fendoğlu, Modernleşme Bağlamında Osmanlı- Amerika ilişkileri (1786-1929), İstanbul, 2002.

5. Sabri Tümer, Amerika’nın Keşfinde Türkler, İstanbul, 2011.

6. Abdurahman Albay, “Amerika’yı Keşfeden Türk müydü?”, Tarih ve Edebiyat Mecmuası, Ağustos 1979.