Araştırmaların Gösterdiği En Doğru Beslenme: Aralıklı Açlık 2

Yeni araştırmalarla, aralıklı açlığın faydalarının, basitçe serbest oksijen radikallerinin azalmasıyla ya da kilo kaybını sağlamasıyla açıklanamayacağı birçok çalışmada gösterilmiştir. Aralıklı açlık, yaratılıştan bize verilmiş şeker düzenlenmesi, artmış stres direnci, zedelenmiş hücre moleküllerinin onarımı gibi organlarımızla ilişkili ve uyumlu hücre tamirlerinin ortaya çıkmasını sağlar. Fakat, çoğu insan günde 3 öğün yiyerek ve hatta atıştırmalıklarla sürekli beslenip ‘aralıklı açlığın’ oluşmasına müsaade etmezler.

Önceki yazımızda, ‘aralıklı açlığın’ genel sağlık üzerine etkilerini, yaşlanmayı azaltıp geriye döndürmesini ve hastalık süreçlerindeki etkilerinin nasıl olduğunu gösteren çalışmaları derlemiştik. Bu yazımızda da preklinik (deneysel veya hayvan çalışmaları) ve en son yapılmış klinik çalışmalardaki sağlıklı insanlar ve metabolik hastalığı olan (obezite, insülin direnci, hipertansiyon gibi) insanlardaki bulguları inceleyeceğiz. Son olarak, aralıklı açlığın nasıl reçete edilip uygulanacağını tarif eden bilgiler verdik.

 

KLİNİK UYGULAMALARI

Preklinik hayvan modellerinde ve birtakım hastalıklara sahip olan kişilerde yapılmış bazı aralıklı açlık çalışmaları:

 

Obezite ve Diyabet

Hayvan modellerinde, aralıklı besleme insülin duyarlılığını artırmış ve yüksek yağlı bir diyete bağlı obeziteyi önlemiştir.

Okinawa adasında, geleneksel halk tipik olarak aralıklı açlık rejimiyle beslenir ve çok düşük oranda obezite ve diyabet gözlenir ve uzun ömürlü yaşayanlar çoktur. Okinawalılar tipik olarak düşük kalorili zengin besleyiciliği olan gıdaları ve kısmen tatlı patates, diğer sebzeler ve bakliyatlarla beslenirler. Benzer şekilde Kalori Kısıtlama Topluluğunun (CRON) diyetini uygulayan kişilerde de olumlu bulgular da aynıdır.

Başka bir çalışmada da günlük kalori kısıtlaması, obez olmayan insanlarda kalp hastalığı riskini azaltmıştır.

Ayrıca 6 kısa süreli çalışmada, fazla kilolu ve obez erişkinlerde, standart diyetlerdeki kilo kaybının aralıklı açlıkla da sağladığı görülmüştür.

Yeni yapılmış iki çalışmada kalori kısıtlaması ya da 4/3 aralıklı açlık (haftada 3 kez 24 saat açlık) diyabet öncesi ve tip2 diyabetli olan kişilerde insülin direncini geri çevirmiştir.

 

Kalp-damar Hastalıkları

Aralıklı açlığın insan ve hayvanlarda; kan basıncı, istirahat kalp atımı, kolesterol, trigliseritler, glikoz, insülin ve insülin direnci gibi kalp damar sağlığı işaretlerini düzelttiği gösterilmiştir.

CALERIE (azaltılmış beslenmenin uzun vadeli etkilerini değerlendirme) çalışmasında, alınan günlük kalori 2 sene boyunca %12 azaltılmış, obez olmayan kişilerde birçok kalp damar hastalığı risk faktörlerinde düzelme görülmüştür.

Varady ve arkadaşları aralıklı açlığın, hem normal ve hem de fazla kilolu kişilerde ağırlık kaybı ve kalp damar sağlığını koruma anlamında olumlu etkilerini tespit etmişlerdir. Bunun olumlu etkileri 2-4 hafta içinde ortaya çıkar ve normal diyete geçtikten sonra da birkaç hafta daha devam eder.

 

Kanser

Bir asırdan fazla süre önce, Moreschi ve Rous tümörü olan hayvanlarda açlığın ve kalori kısıtlamasının faydalı etkilerini göstermişlerdi. O zamandan beri, hayvan araştırmalarında günlük kalori kısıtlaması ve aralıklı açlığın, tümörlerin oluşmasını azalttığı tespit edildi ve tümörleri olan hayvanlarda büyümeyi baskıladığı görüldü.

Benzer olarak, aralıklı açlık kanser hücrelerinde enerji metabolizmasını bozarak büyümelerine engel olur ve klinik tedavilere duyarlı hale getirir. (bkz. Nisan 2020, s. 23’teki çizim)

Kanserli hastalarda yapılmış aralıklı açlıkla ilişkili çalışmaların bazıları halen devam etmektedir.

 

Nörodejeneratif Hastalıklar

Çalışmalar göstermiştir ki, aşırı beslenme, özellikle orta yaş dönemlerinde, inme (felç), Alzheimer ve Parkinson hastalıklarının riskini artırır.

Alzheimer ve Parkinson hayvan deneylerinde aralıklı açlık, hastalığın ortaya çıkmasını geciktirmiş ve ilerlemesini yavaşlatmıştır.

Aralıklı açlığın, nörodejeneratif hastalığı olan kişilerle ilgili kontrollü klinik çalışmaları bulunmamaktadır. İdeal olarak hastalığın erken dönemlerinde başlamalı ve hastalık üzerine oluşturduğu sonuçların gözlemlenebileceği uzunlukta olmalıdır (örneğin, 1 yıllık).

 

Astım, Multipl Skleroz ve Eklem İltihabı

Obez hastalarda kilo kaybının, astım belirtilerini azalttığı gösterilmiştir. Bir çalışmada, kalori kısıtlaması günlerinde serum keton seviyelerinin yükselmesini sağlayan gün aşırı açlık rejimi uygulamışlar ve 2 aylık periyotta kilo kaybetmişler, astım belirtileri ve havayolu darlığı problemleri düzelmiştir.

Yakın zamanda yapılmış iki pilot çalışmada MS hastalarında 2 ay gibi kısa bir sürede aralıklı açlığın, hastalığa bağlı belirtileri azalttığı gösterilmiştir. Çünkü, inflamasyonu azaltır, bu yüzden de iltihaplı eklem romatizmalarında da faydalı olabileceği düşünülmektedir ve eklem iltihabı olan hastalarda faydalı olduğuna dair veriler de oluşmaya başlamıştır.

 

Cerrahi ve iskemik (dokuda damara bağlı beslenme bozukluğu) Doku hasarı

Aralıklı açlık rejimleri, doku hasarını azaltır ve travmatik ve iskemik doku hasarı olan hayvan modellerinde olumlu etkisi bulunmaktadır. Ameliyat öncesi açlık, doku hasarı ve inflamasyonu azaltır ve aynı zamanda cerrahi uygulamaların başarısını da artırır.

Yani aralıklı açlık, cerrahi başarıyı da artıran güvenli bir tedavi metodu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Çeşitli araştırmalarda aralıklı açlığın, travmatik beyin ve omurilik yaralanması olan hayvan modellerinde faydalı etkileri gösterilmiştir. Travmatik beyin hasarı olan fare modellerinde aralıklı açlık bilinç fonksiyonları üzerine olumlu etkiler oluşturmuştur. Sıçanlarda boyun, göğüs veya omurilik yaralanma modellerinde önce veya sonra aralıklı açlık, doku hasarında azalma ve fonksiyonel sonuçlarda artış göstermiştir.

Yeni çıkan bulgulara göre aralıklı açlığın, atletlerde performansı artırdığı ve oluşabilecek travmatik beyin ve omurilik hasarına bağlı hastalık sürecini hafifletip ölüm oranlarını azaltabileceği düşünülmektedir.

 

PRATİK ANLAMDA DEĞERLENDİRMELER

Aralıklı açlığın faydaları ve birçok hastalıkta uygulanabilirliğinin dışında, bu beslenme biçiminin önünde toplum ve hastalar bazında engeller ortaya çıkabilmektedir. İlki, 3 öğünle beraber atıştırmalıkla beslenme biçimi kültürümüzün içine işlediği için düşündürücü ve kaygı verici olabiliyor. Gıda bolluğu ve pazarlama ve reklamlarla insanların aşırı tüketime itilmesi, üstesinden gelinmesi gereken önemli engellerdendir.

İkincisi, aralıklı açlık rejimini uygulayan kişilerde açlık hissi, rahatsızlık ve açlık esnasında konsantrasyonda azalma gibi problemler ortaya çıkabilmektedir. Fakat, bu bulgular birinci aydan sonra geçmektedir ve bu konuda hastalar bilgilendirilmelidir.

Üçüncüsü, birçok hekim aralıklı açlık rejiminin nasıl reçete edileceğiyle ilgili bir eğitim almamıştır. Hekimler, hastalara gün içinde beslenme sürelerini kısaltmalarını önerebilirler; hedef ise 16 ile 18 saat arası açlık süresi olmasıdır.

Alternatif olarak, 5/2 açlık diyetiyle beraber, ilk ay haftada bir gün 900-1000 kalori; ikinci ay iki gün 900-1000 kalori kısıtlaması sonrasında üçüncü ayda haftada iki gün 750 kalori ve dördüncü ayda haftada iki gün 500 kalori kısıtlaması önerilebilir.

Diyetisyen ya da beslenme uzmanına danışıp hastanın beslenme ihtiyaçlarını da karşılayacak şekilde planlanmalıdır. Elbette hekimlerin hastalarla ilgili yeterli bilgiye sahip olması ve iletişim desteği sağlaması ve düzenli iletişime devam edilmesi gerekmektedir.

 

SONUÇ OLARAK

Preklinik çalışmalar ve klinik deneyler aralıklı açlığın, obezite, diyabet, kalp damar hastalıkları, kanserler ve nörolojik hastalıklar gibi geniş spektrumlu tıbbi durumlarda faydalarını göstermiştir.

Hayvan modellerinde aralıklı açlık, yaşam boyunca sağlığa faydalı olduğu gösterilmiştir. İnsanlarda da uzun süre uygulanabildiğinde benzer faydaların sağlanabileceği düşünülmektedir.

Aralıklı açlık araştırmaları, özellikle aşırı kilolu gençler ve orta yaşlı erişkinlere odaklanmıştır. Bu sebeple elde edilen sonuçlar olumlu da olsa tüm yaş gruplarına genellenemiyor.

Gelinen noktada aralıklı açlığın sağladığı faydaların hangi mekanizmalarla oluştuğu henüz anlaşılmış olmasa da, Allah’ın bir emri ve Peygamberimizin tavsiyesi olan orucun da pek çok açıdan faydalı olduğu preklinik ve klinik deneylerle tespit edilmiş oldu. Öyleyse, Peygamber Efendimizin (asm) sözüyle bitirelim: “Oruç tutun, sağlıklı olun.”

 

 

Kaynak:

- https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMra1905136

- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31881139

 

*****

Aralıklı Açlık Nedir?

Aralıklı açlık; günlük öğünler arasında 16-17 saat bir şey yememek suretiyle aç kalmaktır. Bunu günün belirli saatleri arasında ve niyet ederek yaptığımızda bu ‘oruç’ olmaktadır.

*****

Kalori Kısıtlaması Nedir?

Kalori alımını azaltmak, öğünlerde düşük kalorili gıdalarla beslenmek.