Yaklaşık 200 kişiden oluşan bir ekip, dünyanın farklı yerlerindeki 13 teleskop M87 Galaksisi’ne yöneldi ve merkezindeki kara delik görüntülendi. Astrofizikçiler ilk defa bir kara deliğin fotoğrafının çekildiğini kamuoyuna duyurdular.
Kara delikleri evrendeki en gizemli nesneler olarak adlandıran Event Horizon Telescope (EHT) direktörü Sheperd Doeleman yaptığı tarihi açıklamanın neden bir fotoğraf karesinden çok daha fazla olduğunu şu sözlerle özetledi:
“Daha önce görünmez olarak kabul edilen kara deliği gördüğümüzü açıklamaktan gurur duyuyorum.”
Fotoğrafı kamuoyu ile paylaşılan kara delik Dünya’dan 53 milyon ışık yılı uzaklıkta. Yani bu kare, kara deliğin 53 milyon ışık yılı önceki hali.
Soldaki, görüntüdeki bulanıklığın simüle edilerek giderilmiş hali. (Kaynak: Moscibrodzka (BHCAM, Radboud Üniversitesi), Akiyama MIT)
53 MİLYON IŞIK YILI ÖTEDE BİR KARA DELİK
Kara deliklerin çekim gücü o kadar fazladır ki ışığı bile içine çekerler. Bu da kara deliklerin saptanmasını ve fotoğraflanmasını neredeyse imkânsız hale getirir.
Ancak kara delikler ‘event horizon’ (olay ufku) olarak adlandırılan çevreye sahiptir. Olay ufku dönüşü olmayan bir noktayı belirleyen bir sınır olarak adlandırılmaktadır. Çünkü bu eşiği geçen ışık ve madde kara delikten kaçamaz. Ancak olay ufkunda parlayan bir çember oluşturacak şekilde eğilme meydana gelir.
İşte yayınlanan fotoğrafta kara deliğin “olay ufku” olarak adlandırılan, kütle çekiminin en güçlü olduğu eşik bölgesi görülebiliyor. Yani kısacası Event Horizon Telescope’un yakaladığı şey, kara deliğin bir tür siluetidir.
Olay ufku (event horizon) için, grafikte görüldüğü gibi kara deliğin etki alanı diyebiliriz.
Messier 87’deki kara deliğin Güneş’ten 6,5 milyar kat daha büyük bir kütleye sahip ve mevcut en büyük kara delik olduğu düşünülüyor. Saat yönünde dönen bu kara deliğin etrafında toplanan madde ve ışığın yaydığı enerji öyle büyük ki dünyadan bile görüntüleyebiliyoruz.
Gerçekte ‘kara delik fotoğrafı’ diyoruz ama adı üstünde kara bir delik olan kara delik fotoğrafını çekemiyoruz. Etrafında oluşan ışığın fotoğrafı bu. Ama kara deliğin orada olduğunu bize net şekilde gösteriyor.
Ancak bu fotoğraf, gezegenimizden 53 milyon ışık yılı uzakta olan bu karadeliğin görüntüsü, yani 53 milyon ışık yılı öncesinin fotoğrafı. Bu açıdan da tarihin en eski fotoğraflarından biri çekilmiş oldu.
FOTOĞRAF NASIL ÇEKİLDİ?
Söz konusu fotoğraftaki kara delik ‘Galaxy M87’de (Messier 87) yer alıyor. Başak (Virgo) Takımyıldızındaki M87 Galaksisi gezegenimizden 53 milyon ışık yılı, yani 520 kentilyon kilometre (520.000.000.000.000.000.000 km) uzaklıkta.
M87 Galaksisi’nin merkezindeki bu süper kütleli kara deliğin fotoğrafını çekmek için dünyanın farklı bölgelerinde yer alan 13 teleskop kullanıldı. Yaklaşık 200 kişiden oluşan bir ekip, bu teleskopları eşzamanlı olarak M87 Galaksisi yönüne çevirip kara deliği saptayabilmek umudu ile merkezini gözledi.
Sonunda elde edilen veriler ise internet üzerinden gönderemeyecek kadar büyüktü. Bu nedenle 13 teleskobun elde ettiği veriler yüzlerce sabit sürücüde depolanıp Boston ve Bonn’daki işlem merkezlerine aktarıldı ve ortaya bu kare çıktı.
Bu konuda bir fikir vermek için şu örneği verebiliriz: Sadece 8 radyo teleskobunu kullanarak İstanbul’dan Çin’in başkenti Pekin’e doğru baksaydınız, elinde akıllı telefonu ile bir şeyler okuyan birisinin ekranındaki harfleri dahi görebilirdiniz.
Event Horizon teleskop dizgisi / Görsel: BBC
BİLİM TARİHİNDE BİR KÖŞE TAŞI
Brüksel’de düzenlenen basın toplantısında konuşan AB Komisyonu Araştırma, Bilim ve İnovasyondan Sorumlu Üyesi Carlos Moedas, kara delik görüntüsünün insanlık için büyük bir bilimsel buluş olduğunu söyledi.
Moedas bilim tarihinin “bu görüntü öncesi ve sonrası” olarak ikiye ayrılacağını belirtti.
Kara deliğin görüntülenmesini sağlayan ekipte bir Türk bilim insanı da yer aldı. EHT Bilim Konseyi Üyesi ve Arizona Üniversitesi astronomi ve astrofizik profesörü Feryal Özel (43) Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu’nu yönetti. Görüntünün elde edilmesini sağlayan radyo teleskoplarını koordine eden iki profesörden biri.
BU FOTOĞRAF NEDEN ÖNEMLİ?
Gökbilimciler, uzun uğraşlardan sonra M87 Galaksisi’nin merkezinde yer alan devasa kütleli kara deliğin (super massive black hole) yaklaşık görüntüsünü elde etmeyi başardı. Peki bu neden önemli?
EHT tarafından bu karenin çekilmesiyle, 103 yıl önce 1916 yılında Einstein tarafından yayımlanan Genel Görelilik Kuramı (izafiyet teorisi) ilk defa bilim dünyası tarafından gözlemlenebildi ve Einstein’ın kuramı tek bir fotoğraf ile teori olmaktan bir adım daha ileriye gitmiş oldu.
Ayrıca bu fotoğraf, kara deliklerin varlığına dair ilk somut delil sayılıyor. Yani sadece matematiksel olarak kanıtlanmış kara deliklerin elle tutulur, gözle görülür bir kanıtı var artık.