Bitkiler Aralarında Nasıl Haberleşir?

Bitkiler yeryüzünün en sessiz varlıkları olarak bilinir. Oysa bitkilerin de kendilerine özel bir haberleşme sistemi ile iletişim kurdukları da bir gerçektir. Acaba bitkilerin bu özel haberleşme teknikleri hakkında ne biliyoruz? Bu duymadığımız bir ses dalgası olabilir mi? Ama bitkilerin bu sesi çıkaracak ne ağızları var ne de duyacak kulakları! O halde bitkiler nasıl haberleşiyorlar? Acaba eskilerin kuşları haberleşmede kullandığı gibi, bitkiler de bu amaçla böcekleri mi kullanıyor ya da iletişimde başka yolları mı var?

Özel gazlarla alarm veren bitkiler

Bitki bilimcilerine göre, bitkilerin kendi aralarında kurduğu iletişim sisteminde; uçucu kimyasal bileşikler, ses titreşimleri, mantar ağları ya da ışıkla haberleşme gibi çeşitli yöntemler kullanılmakta. Kavak ve Akçaağaçlar üzerine yapılan bir araştırma bu iddiayı desteklemektedir. Bu araştırmada, iki ayrı kafes oluşturulmuş ve bunların içine ağaçlar yerleştirilmiş. Birinci kafese yerleştirilen ağaçların yarısının yaprakları yırtılmış, ikinci kafesteki ağaçların ise hiçbirine zarar verilmemiştir. İki gün sonra yapılan gözlemde, zarar görmüş ağaçların bulunduğu kafesteki sağlıklı (yırtılmamış) yapraklarda böcekleri engelleyen birtakım kimyevî maddelerin üretildiği diğer kafeste ise bir değişiklik olmadığı gözlenmiştir. Bilim adamları, yırtılmış yapraklardan gaz şeklinde bir sinyal yayıldığını tespit etmiştir. Bu sinyal, hasar görmüş yapraklardan gelecek zararlara karşı sağlıklı yapraklara gönderilen bir uyarıdır.

Haberleşen bitkileri izlemek amacıyla son yıllarda Lima fasulyeleri üzerinde de deneyler yapılmıştır. Bir Lima fasulyesinin böcekler tarafından saldırıya uğradığında havaya kimyevî madde yaydığı, bu mesajı alan aynı bitkideki sağlıklı yaprakların ise, böceklerden korunmak için kimyevî madde ürettiği görülmüştür. Bu kimyasal, bitkiler dünyasında sanki “Sakının; tehlike geliyor!” çağrısı gibidir. Bitkideki sağlıklı yapraklarda görülen bu kimyevî madde, aynı zamanda böceklerle kaplı bitkilere komşu olan sağlıklı bitkilerde de tespit edilmiştir.

Araştırmalar gösteriyor ki, bir böcek veya bir bakteri saldırısı altındaki yapraklar gaz yayarak hem aynı bitkideki yapraklara hem de komşularına kendilerini korumaları için uyarıda bulunmaktadır. Ortalama 30-40 cm civarında olan bu uyarı menzili, bitki çeşidine göre değişebilir.

Bitkiler güzel kokuları algılarlar

Birçok bitki etrafına güzel kokular yayar. Güllerin, yeni kesilmiş otların ve yaseminlerin kokusu geceleyin baygınlık verecek kadar hoştur. Belki de bizlerin duyamadığı bazı kokular; bitkilerin, bitkiler veya hayvanlarla haberleşmesinin başka bir yoludur. Bitkiler, diğer bitkilerin kokularına da duyarlı yaratılmıştır. Açıkça bilinmektedir ki, bitkiler insanlar gibi koku alma duyusuna sahip değildir. Ama birçok bitki, fizikî olarak kokulara tepki vermektedir. Bitkiler, havadaki kimyevî molekülleri farklı şekilde algılayıp fizikî tepkiye dönüştürebilecek şekilde tasarlanmışlardır. Bu da üzerinde tefekkür edilmesi gereken bir diğer konudur.

Allah kulaksız da duyurur

Araştırmacılar, bazı bitkilerin ses titreşimleri aracılığıyla iletişim kurduğunu ve çevreleri hakkında bilgi topladıklarını keşfetmişlerdir.

Western Australia Üniversitesi’ndeki araştırmacılar bitkilerin iyi ve kötü gelişmesine etken olan faktörleri belirlemek için kırmızı biber (Capsicum annum) bitkisi üzerinde gözlemler yapmışlardır. Bu amaçla biber bitkisine ait bazı tohumları diğer biber bitkisi tohumlarıyla gömmüşler, bazı tohumları izole etmişler, bazı biberleri de fesleğen (Ocimum basilicum) ile gömmüşlerdir. İncelemeler sonucunda tohumların tek başlarına daha az filizlendiği, yan yana gömülen bitki tohumlarının ise filizlenme oranında ciddi bir artış yaşandığı gözlemlenmiştir. Bitkilerin arasına siyah plastik levha koyarak toz ve sürtünme gibi kimyasal ve fiziksel iletişimlerini kesmelerine rağmen bitkilerin gelişmesini sürdürmeleri kendi aralarında bir iletişim kurduklarını kanıtlamıştır. Bitkiler, araştırmacıların mekanizmasını henüz tam anlayamadıkları bir iletişim sistemi aracılığıyla haberleşiyorlar. Bu iletişimin, hücreler içindeki nano mekanik salınımlarla ortaya çıkan akustik sinyallerle yapıldığı tahmin edilmekte.

Bitkiler mantar ağlarıyla haberleşiyorlar

Yapılan bir araştırmaya göre de, bitkiler yeraltındaki mantar ağlarını kullanarak yaprak bitlerinin istilasını birbirine haber vermektedir. Buna göre bitkiler yeraltında mycorrhizae (mikoriza) adlı mantarlardan oluşan bir ağ ile birbirine bağlıdırlar. Araştırmalar, bu mantarların bitkiler arasında iletişime yardımcı olduğunu ortaya koymuştur. Bu amaçla, yetiştirilen beş bakla bitkisinin üçünde mikoriza mantar ağlarının oluşmasına izin verilmiş diğer ikisinde bu engellenmiş. Ayrıca, hava yoluyla da iletişimi engellemek amacıyla bitkiler poşetlerle örtülmüş. Sadece bir bitkinin yaprak bitlerinin istilasına uğramasına izin verilmiş. Sonuçta mikoriza mantarları bulunan bitkilerin hemen kimyasal savunma sistemi kullandığı görülürken, diğerlerinde herhangi bir kimyasal tepki gözlenmemiştir.

…

Görüldüğü gibi tabiatta her şey kanunlar ve sebepler dairesinde cereyan etmektedir. Bu da bize, bu kanunları koyan ve bu sebepleri kullanan Yaratıcı’nın sonsuz ilmini göstermekle birlikte, düşmanlara karşı her an tetikte olmamız, savunmaya ve hatta saldırıya geçmemiz dersini vermektedir. İlim ve teknolojinin ulaşacağı en son nokta; Yaratıcı’nın kudretiyle gerçekleşen girift hâdiselere sebepler dairesinde izah getirmek olacaktır. Aklı ile beraber vicdanını da çalıştıran hakiki münevverler ise, sebeplerin arkasında gizli kudret elini daima göreceklerdir.

Kaynaklar:

1. Koray, O. Bitkiler Nasıl Haberleşir?