Damascene: Şam İşi El Sanatı

Bilindiği gibi Şam, Suriye’nin başkentidir. Diğer bir adı da Dımeşk’tir. Avrupa dillerinde buna ithafen Damascus olarak geçer. İspanyolca da Damasco olarak söylenir.

Endülüs Müslümanlarının İspanya hâkimiyetinden Avrupa’ya kalan en güzel miraslardan birisi de İspanyolca ‘Şam işi’ anlamına gelen damasquinado (İngilizce, damascening) olarak adlandırılan metal kakma sanatıdır. (İspanya’da rehberimiz bu sanatı ‘damaskani’ olarak adlandırdı.)

Sekizinci yüzyılın başında Şam’da bulunan Emevî Halifesi Velid bin Abdülmelik’in izni ile Kuzey Afrika valisi Musa bin Nusayr ve Berberilerin efsane komutanı Cebelli Tarık bin Ziyad’ın İspanya’ya geçmesiyle başlayan Müslümanların İspanya hâkimiyeti,  Emevî Halifesinin de İspanya’ya gelmesiyle birlikte yedi yüz sene kadar sürmüştür.

Müslümanlar İspanya’ya huzur, barış, medeniyet, ilim ve sanat getirmişlerdir. Endülüs Müslümanlarının, Avrupalılarla çok ciddi savaşları ve düşmanlıkları da olmamıştır. Ta ki, 1450 yıllarında başlayan sömürgecilik devrine kadar. Amerika’nın keşfi ile birlikte başlayan Amerika ve Afrika’nın sömürülmesi, Avrupalı küçük krallıkları güçlendirmiş, yaşlanan ve on parçaya bölünen Endülüs krallıklarını da birer birer yok etmiştir.

Avrupaya Endülüs Müslümanlarından miras kalan El Hamra Sarayı, Al Kasar Sarayı, Kurtuba Ulu Camii yanı sıra, portakal ve zeytin gibi tarım ürünleri de İspanya’ya kalan ve günümüze kadar gelen zenginliklerden sayılır.

İspanyolca “artesania” adı verilen el sanatları da Endülüs Müslümanlarından kalan miraslar arasında sayılabilir. Latince ‘sanat’ anlamına gelen ‘arte’ ile Arapça ‘sanat’ anlamına gelen ‘sania’ birleşmiş ve ‘el sanatları’ anlamında günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir. Toledo kılınçları, zırh, kalkan üretimi yanı sıra metal işleme sanatları arasında en ünlüsü de ‘damaskene’ olarak adlandırılan metal kakmacılık sanatıdır.

İspanya’da bugün turistik eşya pazarında önemli bir yere sahip Şam işi kakmacılık sanatı, genellikle koyu renkli metal zemin üzerine altın ve gümüş gibi değerli metallerin işlenmesi ile özelikle değerli takıların üretildiği bir el sanatıdır. Metal kakmacılık sanatının mücevher işlemeye yönelik ince bir türüdür. Ancak kılıç ve kalkanların da bu sanat ile işlendiği ve dünyaca ünlü sultan ve krallara hediye edildiği de vaki olmuştur. Fatih Sultan Mehmed’in böyle bir kılıcı olduğunu sanat tarihinde okuyoruz.

Avrupa, Endülüs Müslümanlarına tıp, mimari, eğitim, müzik ve sanat alanlarında çok şey borçludur. Onlardan miras kalan kitaplar yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinin temel kaynağı olmuştur. Pek çok bilim dalı Endülüslü Müslümanlar tarafından geliştirilmiş ve dünyaya Müslümanlardan miras kalmıştır.