Soğuk Denizlerdeki Balıklar Donmaktan Nasıl Korunurlar?

Yaklaşan kış ile birlikte her birimizi araçlarımızın kışlık bakımını yaptırma telaşı sarar. Servise veya ustamıza gidip, ilk olarak aracımızın motorunu donmaktan koruyan antifirizin derecesini kontrol ettiririz. Duruma göre aracımızın antifirizini tamamen yenileriz veya ilave yaptırırız. Çünkü, kimyasal muhtevalı bu sıvının donma noktası çok düşük olduğu için hava sıcaklığı sıfırın altına düştüğünde motorumuzu donmaktan korur. Aksi taktirde aracımızın motoru donarak zarar görecek olursa, büyük masraflar yapmak zorunda kalabiliriz.

Peki hiç düşündünüz mü; kutuplara yakın bölgelerdeki denizlerde yaşayan balıklar acaba çok düşük sıcaklıklarda donmaktan nasıl korunabilmektedirler? Bir başka ifade ile bu balıklar hücreleri ve vücutları donmadan deniz suyu içinde hayatlarını nasıl idame ettirmektedirler?

Kuzey yarım kürede yer alan McMurdo Geçidi ve Terra Nova körfezi dünyanın en soğuk ve buzlarla kaplı deniz suyunu barındıran bölgelerindendir. Yüksek enlemlerdeki bu ve benzeri denizler büyük buz parçaları ile kaplıdır. Bu bölgelerde deniz suyunun donma noktası -1,91°C’dir. Bu denizlerde yaşayan balıklar hayatlarını devam ettirebilmek ve donarak ölmemek için büyük buz kütlelerinin de tesiriyle soğuyan deniz suyu ile başa çıkmak zorundadırlar.

Yapılan araştırmalar bu balıkların vücut sıvılarının donma noktası çevrelerindeki buzlarla kaplı deniz suyunun donma noktasından 1 derece daha düşük olduğunu göstermiştir. Bu konu üzerinde çalışan ilim adamlarının tespitlerine göre, bu balıkların vücutlarında üretilen ‘small antifreeze proteins’ denilen oldukça küçük antifiriz proteinler onların donmalarını engellemekte ve soğuğa daha dirençli olmalarını sağlamaktadır. Antifiriz proteinler moleküler ağırlıkları 2600–33,700 dalton arasında değişen oldukça küçük moleküllerdir. (1 dalton=1,661x10^-24 g) Böylesine küçük molekülleri üretebilecek aklı ve bilgisi bulunmayan balıklara bu proteinleri üretme kabiliyeti bahşedilmiştir. Denizlerin sahibi kim ise, içindekilerin sahibi de odur. Dolayısıyla bu mahlûkları soğuk denizlerde kim yaratmışsa, onları donmaktan koruyacak sistemleri ve proteinleri de o yaratmıştır.

Antifiriz proteinler, karaciğer tarafından salgılanarak kana verilmektedir. Son yapılan çalışmalar bu balıklarda deri, pul, yüzgeç ve solungaçlar tarafında da AFP üretildiği tespit edilmiştir. Bu proteinler balıkla temas eden buz parçalarını kendi ısısı ile eritmektedir.

Kaynak:

Cziko, P. A., Evans, C.W., Cheng, C-H. C, Vries A.L. (2006). Freezing resistance of anti-freeze-deficient larval Antarctic fish. The Journal of Experimental Biology. 209:407-420.